Roczniki - Tacyt, Pomoce szkolne, Dokumenty, kroniki, archiwalia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Publius Cornelius TacitusROCZNIKIEDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PLMAIL: HISTORIAN@Z.PLMMII �KSI�GA PIERWSZALATA 767 i 768 OD ZA�O�ENIA MIASTA, 14 i 15 NASZEJ ERYW Rzymie z pocz�tku panowali kr�lowie. Wolny ustr�j i konsulat ustanowi�Lucjusz Brutus. Dyktator�w obierano na kr�tki przeci�g czasu. Jak urz�ddecemwir�w nie przetrwa� dw�ch lat, tak te� trybunowie wojskowi nied�ugoposiadali prawa konsul�w. Cynna i Sulla kr�tko w�adali, pot�ga Pompejusza iKrassusa rych�o przesz�a na Cezara, a si�y zbrojne Lepidusa i Antoniuszaprzypad�y Augustowi, kt�ry nad ca�ym pa�stwem, zn�kanym niesnaskamidomowymi, pod imieniem pierwszego obywatela najwy�sz� obj�� w�adz�. Leczdawnego narodu rzymskiego sukcesy i niepowodzenia upami�tnili s�awnidziejopisarze; w przedstawianiu te� czas�w Augusta nie pozosta�y w tyle �wietnetalenty, p�ki ich nie odstraszy�a wzrastaj�ca coraz bardziej pochlebczo��.Natomiast dzieje Tyberiusza, Gajusza, Klaudiusza i Nerona, fa�szowane za ich�ycia z powodu strachu, pisano po ich �mierci pod wp�ywem �wie�ej nienawi�ci.St�d m�j zamiar opowiedzie� kr�tko o Augu�cie, mianowicie o jego schy�ku,potem o panowaniu Tyberiusza i reszcie � bez gniewu i bez stronniczo�ci, bo odich pobudek jestem daleki.Kiedy po gwa�townej �mierci Brutusa i Kasjusza zabrak�o ju� armii pa�stwowej,kiedy Pompejusza zgnieciono ko�o Sycylii, a po rozbrojeniu Lepidusa i �mierciAntoniusza nawet partii julia�skiej nie pozosta� inny przyw�dca pr�cz CezaraOktawiana, z�o�y� on tytu� triumwira, chc�c tylko za konsula by� uwa�any i zatakiego, kt�remu do obrony praw ludu w�adza trybu�ska wystarcza. Lecz skoro�o�nierzy przyn�ci� darami, lud rozdawnictwem zbo�a, a wszystkich s�odycz�pokoju, powoli pocz�� si� wzbija� i zagarnia� w swe r�ce przywileje senatu,urz�dnik�w i praw. Nikt mu w tym nie stawia� oporu, gdy� najbutniejsi padli wbojach albo wskutek proskrypcji, a z pozosta�ej szlachty im bardziej kto by�gotowy do s�u�alstwa, tym wi�cej wyr�niano go bogactwami i zaszczytami;wyniesieni wi�c przez zmian� stosunk�w, woleli bezpieczn� tera�niejszo�� ni�niebezpieczn� przesz�o��. Tak�e prowincje temu stanowi rzeczy nie by�yprzeciwne: wszak podejrzliwie patrzy�y one na rz�dy senatu i ludu z powoduspor�w mo�now�adc�w i chciwo�ci urz�dnik�w, a bezskuteczna by�a im pomocpraw, kt�re m�ci�a przemoc, zabiegi, wreszcie przekupstwo.Zreszt� August, �eby podeprze� swe panowanie, wyni�s� siostrze�ca KlaudiuszaMarcellusa w m�odocianym jeszcze wieku do godno�ci arcykap�ana i edylakurulnego, a Marka Agrypp�, cz�owieka niskiego rodu, lecz dobrego �o�nierza itowarzysza zwyci�stw, do dwuletniego konsulatu i przybra� go p�niej, po �mierciMarcellusa, za zi�cia; dw�ch za� pasierb�w, Tyberiusza Nerona i KlaudiuszaDruzusa, wyr�ni� tytu�em imperator�w, chocia� jego w�asny dom by� jeszcze wkwitn�cym stanie. Albowiem syn�w Agryppy, Gajusza i Lucjusza, przyj�� by� dorodziny Cezar�w i mimo pozornego wzbraniania si� jak najgor�cej po��da� dlanich, zanim jeszcze z sukni ch�opi�cej wyszli, tytu�u ksi��t m�odzie�y iwyznaczenia na konsul�w. Kiedy Agryppa zeszed� ze �wiata, Lucjusza Cezara wpodr�y do wojsk hiszpa�skich, a Gajusza wracaj�cego z Armenii i choregowskutek rany sprz�tn�� b�d� to los przedwczesnej �mierci, b�d� te� podst�pmacochy Liwii. Poniewa� Druzus dawno ju� nie �y�, sam Neron z pasierb�w si�osta� i na niego wszystkie �aski sp�yn�y: przybrano go za syna, za wsp�regenta,za uczestnika trybu�skiej w�adzy i przedstawianojako takiego wszystkim po kolei wojskom � nie, jak dawniej, dzi�ki skrytymfortelom matki, lecz na otwarte jej ��danie. Ta bowiem starego Augusta tak daleceop�ta�a, �e jedynego wnuka, Agrypp� Postumusa, na wysp� Planazj� wygna� �prostaka, co prawda, nierozumnie pyszni�cego si� sw� si�� fizyczn�, kt�remujednak �adnej zbrodni nie dowiedziono. Za to wszak�e Germanika, synaDruzusowego, postawi� na czele o�miu legion�w nad Renem i kaza� go adoptowa�Tyberiuszowi, chocia� ten mia� w domu doros�ego syna; lecz pragn�� on naliczniejszych oprze� si� podporach. Wojny w tym czasie nie by�o ju� �adnej pr�czwojny z Germanami, prowadzonej raczej w celu zmazania ha�by z powodu stratyarmii wraz z Kwintyliuszem Warusem, ni� dla ��dzy rozszerzenia granic pa�stwaalbo dla innej godnej korzy�ci. Wewn�trz panowa� spok�j, nazwy urz�d�wpozosta�y te same; m�odsi urodzili si� ju� po zwyci�stwie pod Akcjum, a tak�ewi�kszo�� starc�w podczas wojen domowych: jak�e� niewielu z tych pozosta�o, corzeczpospolit� widzieli!Jako� po zmianie ustroju pa�stwa nigdzie nie pozosta�o �ladu z dawnego anieska�onego obyczaju; zrezygnowawszy z r�wno�ci, ka�dy si� na rozkazy cesarzaogl�da�, wolny na razie od troski, p�ki August w kwitn�cych leciech siebie, sw�jdom i pok�j podtrzymywa�. Lecz gdy jego p�n� ju� staro�� pocz�a nadto trapi�niemoc fizyczna, a bliski zgon otwiera� pole nowym nadziejom, wtedy niewielu odobrodziejstwach wolno�ci na pr�no rozprawia�o, wi�kszo�� przed wojn� dr�a�a,a inni jej pragn�li; najwi�ksza bezsprzecznie cz�� o zagra�aj�cych panach r�nerozsiewa�a plotki: �e Agrypp�, brutalny i rozsierdzony zha�bieniem, ani swymwiekiem, ani znajomo�ci� spraw nie podo�a tak wielkiemu ci�arowi; �e TyberiuszNeron wprawdzie dojrza�y latami i wypr�bowany wojownik, lecz pe�en dawnej idziedzicznej w rodzie Klaudiusz�w pychy; wiele si� te� ujawnia, cho�przyt�umionych, oznak jego okrucie�stwa. On nadto od wczesnego dzieci�stwawychowa� si� w domu panuj�cym; w m�odym ju� wieku obsypano go konsulatamii triumfami; nawet w tych latach, kt�re na Rodos pod pozorem �ycia w zaciszujako wygnaniec sp�dzi�, o niczym innym nie my�la� jak tylko o zem�cie, ob�udzie itajemnej rozpu�cie. Obok niego jeszcze matka z wrodzon� kobiecie ��dz� panowania:tej niewie�cie trzeba b�dzie s�u�y� i dwom pr�cz tego m�odzie�com, kt�rzytymczasem pa�stwo uciskaj�, a kiedy� na sztuki rozerw�.Podczas gdy te i podobne kwestie roztrz�sano, pogarsza�o si� zdrowie Augusta, aniekt�rzy �on� jego o zbrodni� podejrzewali. Rozesz�a si� mianowicie pog�oska,�e przed niewielu miesi�cami August za wiedz� pewnych wybranych os�bwyje�d�a� w towarzystwie jedynego Fabiusza Maksymusa na Planazj�, abywidzie� si� z Agrypp�; �e obustronnie wylano tam wiele �ez i dano dowodyczu�ego przywi�zania, wskutek czego spodziewano si�, �e m�odzieniec penatomdziadka b�dzie zwr�cony; �e Maksymus wyjawi� to �onie swej Marcji, ta Liwii.Mia� si� o tym dowiedzie� Cezar, a kiedy rych�o potem zgas� Maksymus � niewiadomo, czy sam �mierci nie szuka� � podobno s�yszano, jak na jego pogrzebieMarcja w�r�d j�k�w sama siebie oskar�a�a, �e by�a przyczyn� zguby swegoma��onka. Jakkolwiek si� rzecz mia�a, ledwo Tyberiusz stan�� w Ilirii, ju� gonagl�cy list matki do powrotu wezwa� i nie jest dostatecznie wiadome, czy �ywegojeszcze Augusta albo ju� zmar�ego w Noli zasta�. Albowiem Liwia ostrymi czatamidom i ulice odgrodzi�a, a od czasu do czasu pomy�lne rozg�aszano wie�ci; wreszciepo zarz�dzeniu podyktowanych okoliczno�ciami �rodk�w dowiedziano si�r�wnocze�nie, �e August umar�, a Neron obj�� rz�dy.Pierwszym aktem nowego panowania by�o zamordowanie Postumusa Agryppy, zkt�rym cho� by� zaskoczony i bezbronny, nie bez trudu upora� si� nawet pe�enzdecydowanej odwagi setnik. O tym zdarzeniu Tyberiusz nie rzek� w senacie anis�owa: udawa�, �e rozkaz ojca podyktowa� trybunowi, przydanemu do stra�yAgryppy, aby nie zwleka� z tego� egzekucj�, skoro on sam �ycia dope�ni.Zapewne: �al�c si� nieraz, i to gorzko,na obyczaje m�odzie�ca, sprawi� August, �e jego wygnanie uchwa�� senatuzatwierdzono; jednak swej surowo�ci nie posun�� nigdy do zab�jstwa kt�rego� zeswoich i nie by�o do uwierzenia, �eby dla bezpiecze�stwa pasierba �mier� zada�wnukowi. Bli�sze jest prawdy, �e Tyberiusz i Liwia � on z obawy, ona zmacoszej nienawi�ci � przy�pieszyli mord na podejrzanym i znienawidzonymsobie m�odzie�cu. Kiedy setnik zwyczajem wojskowym doni�s� Tyberiuszowi, �erozkaz jego wykonano, odpowiedzia�, �e on go nie wyda�, a z czynu nale�y zda�spraw� przed senatem. Na wiadomo�� o tym Salustiusz Kryspus, wsp�lnik jegotajemnic (on w�a�nie przes�a� trybunowi rozkaz gabinetu cesarza), obawiaj�c si�,�eby go jako winowajc� nie podstawiono, przy czym by�oby dla� r�wnieniebezpiecznie fa�sz jak prawd� powiedzie�, przestrzeg� Liwie, �eby tajemnicdomu, rad przyjaci�, us�ug �o�nierzy publicznie nie og�asza�; �eby nadtoTyberiusz nie w�tli� w�adzy pryncypatu przez odsy�anie wszystkich spraw dosenatu; �e jest warunkiem panowania, aby rachunek tylko wtedy si� zgadza�, je�elisi� go zda przed jednym.Tymczasem w Rzymie spieszno by�o do slu�alstwa konsulom, senatorom,szlachcie. Im kto by� znaczniejszy, tym wi�ksz� ob�ud� i gorliwo�� okazywa�; aprzybieraj�c tak� min�, �eby si� w niej ani rado�� ze �mierci jednego cesarza, anizbytni smutek z nast�pstwa drugiego nie przebija�, mieszali �zy z objawamiuciechy, narzekania z dowodami pochlebstwa. Naprz�d konsulowie SekstusPompejusz i Sekstus Appulejusz zaprzysi�gli Tyberiuszowi Cezarowi wierno��, aw ich r�ce z�o�yli t� przysi�g� Sejusz Strabon i Gajusz Turraniusz, pierwszy �prefekt kohort pretoria�skich, drugi � naczelnik aprowizacji; nast�pnie senat,wojsko i lud. Albowiem Tyberiusz rozpoczyna� wszelkie czynno�ci zapo�rednictwem konsul�w, jak gdyby dawna rzeczpospolita jeszcze istnia�a, a on zobj�ciem rz�d�w si� waha�; nawet edykt, kt�rym zwo�ywa� senat do kurii, wyda�tylko z wypisanym na czele tytu�em swej w�adzy trybu�skiej, kt�r� za Augustaotrzyma�. S��w edyktu by�o niewiele,a tre�� ich bardzo skromna: chce z�o�y� rad� nad sposobem uczczenia swego ojca,kt�rego zw�ok nie odst�puje; jest to jedyna czynno�� publiczna, jak� sobieprzyw�aszcza. A jednak zaraz po �mierci Augusta... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Roczniki - Tacyt, Pomoce szkolne, Dokumenty, kroniki, archiwalia

Tematy