Rok liturgiczny(1), KALENDARZE

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ROK LITURGICZNY
HEORTOLOGIA
(gr.
eorte
– święto) – nauka o pochodzeniu i znaczeniu świąt chrześcijańskich. Święta te
są rozpatrywane w aspektach:

historycznym,

liturgicznym,

duszpasterskim,

moralno – ascetycznym.
Nazwy przypisywane temu zagadnieniu
Misteria Chrystusa, które dokonuje się w granicach ludzkiego czasu, celebrowane przez Kościół, tworzyło
się przez wiele wieków. Nie posiadało jednak oficjalnej nazwy w księgach liturgicznych.
Pierwszy raz zatytułowano
ROK KOŚCIELNY
(protest: „
Prostywa
” Jana Pomerliusza), nazwa ta używana
była najpierw w liturgii protestanckiej, potem katolickiej.
Inne nazwy:

ANNUA FESTA – Coroczne Święto (IV w),

ANNOS DOMINI – Rok Pański (Piotr Chryzolog +450),

ROK CHRZCIELNY – Francja (XVII w),

ROK DUCHOWY – Florencja (XVIII w),

ROK ZBAWIENIA

ROK PANA

ROK ŁASKI

CIRCULUS ANNI – Bieg Roku

ROK LITURGICZNY – po raz pierwszy użył tej nazwy P. Gueranger (XIX w Francja) od niego
przyjął to określenie Pius XII w „
Mediator Dei
” (1947).
Kształtowanie się roku liturgicznego odbywało się przez wiele wieków. Mogło na to wpłynąć wiele
czynników. Mówiąc na temat świętowania, trzeba cofnąć się myślą do czasów przedchrześcijańskich.
Potrzeba świętowania w jakiejś mierze wypływa z ludzkiej natury oraz z rozważania i przeżywania historii
zbawienia. Na kształt naszego kalendarza miał wpływ żydowski kalendarz lunarno – solarny, czyli oparty
na fazach księżyca i obiegu ziemi wokół słońca. Święta w Izraelu znajdowały swoje źródło w obchodzeniu
początków wyjścia z niewoli egipskiej.
Żydzi czyli się „TU I TERAZ” wyzwalani z niewoli, szczególne znaczenie miał szabat, początkowo
nawiązujący do odpoczynku Boga po siedmiu dniach stwarzania, potem do Przymierza.
Duże znaczenie maiły też inne święta żydowskie:

PASCHA,

ŚWIĘTO PRZAŚNIKÓW (MAZZOT) – wywodzącego się z rolnictwa, bowiem pierwsze kłosy i
owoce, ofiarowano Bogu,

ŚWIĘTO TYGODNI – dziękczynienia za zbiory wina (Pięćdziesiątnica), potem jako przypomnienie
Przymierza na Synaju,

ŚWIĘTO NAMIOTÓW (SUKKOT),

RADOWANIE SIĘ TORĄ,

ŚWIĘTA PIELGRZYMKOWE,

DZIEŃ POJEDNANIA (JOM KIPPUR) – dzień społecznego i ogólnonarodowego przeproszenia
Boga,

ŚWIĘTO PURIMM – upamiętniające wyzwolenie z niewoli perskiej,

DZIEŃ NARODOWEJ ŻAŁOBY – wspominano narodowe katastrofy np.: 586 przed Chr, pierwsze
zniszczenie Świątyni; 70 r. drugie zniszczenie Świątyni.
1
Mniejszy wpływ na kształtowanie się roku liturgicznego miały święta pogańskie. Zaczęły one być
asymilowane (IV w), gdzie następowała swoista chrystianizacja świąt pogańskich lub powolne ich
wypieranie przez Kościół, poprzez ustanawianie w dniach świąt pogańskich Uroczystości, związanych z
jakimś niepowtarzalnym wydarzeniem zbawczym np. Narodzenie Pańskie (25 XII). Dla chrześcijan
punktem zwrotnym w historii jest Jezus, Jego Osoba, dzieło – Misterium Paschalne, cały kult Kościoła
narodził się z paschy i po to, by Paschę celebrować. Zawarta jest w nim bowiem, cała teologia Roku
Liturgicznego.
Najstarszym zatem obchodem, jedynym świętem początków chrześcijaństwa była niedziela, czyli
cotygodniowe wspomnienie Zmartwychwstania. Świętowanie niedzieli, sięga czasów apostołów. Później
zwrócono uwagę na roczny obchód Paschy, obchodząc je już w II wieku. Po raz pierwszy Paschę tak
rozumianą wymienia św. Justyn (+167)
1
w „
Dialogu z Żydem Tryfonem
”.
III wiek – rozwój kultu męczenników,
– rozwój kultu wyznawców, (nie było śmierci męczeńskiej).
IV wiek – powstaje Święto Narodzenia Pańskiego.
Okres przygotowawczy do Paschy – Wielki Post
Okres przygotowawczy do Narodzenia Pańskiego – Adwent
Koniec okresu Wielkanocy to Dzień Pięćdziesiątnicy.
Wspomniane okresy i święta stanowią niejako fundament całego roku liturgicznego. Początek roku
liturgicznego też był zmienny w historii np. księgi liturgiczne z VIII – XIII wieku, mówią, że Rok
Liturgiczny zaczyna się Zmartwychwstaniem Chrystusa lub Jego Narodzeniem.
W starożytności rok kościelny, uzależniony był od roku cywilnego np. w Rzymie rozpoczynał się 1 marca
(Idy Marcowe), w Bizancjum – 1 września.
Pod koniec średniowiecza zaczęto oddzielać rok kościelny od cywilnego. Wtedy Adwent stał się
początkiem i w księgach liturgicznych otwiera rok kościelny.
Znaczenie roku kościelnego określa po raz pierwszy Pius XII
2
w „
Mediator Dei
3
”. Po raz wtóry, wspomina
o tym Sobór Watykański II w pierwszej uchwale, czyli w KL 102.
Teologiczne treści roku liturgicznego, nie są tylko aktualizowane, ale także realizują się w całym życiu.
Źródła rachuby czasu:
W każdej kulturze istniały jakieś kalendarze, lata liczono od jakiegoś wydarzenia uznawanego za ważne np.
Izraelici od stworzenia świata, starożytni Grecy od pierwszej olimpiady
4
, Rzymianie od założenia Rzymu
5
,
w Egipcie od czasu wstąpienia na tron danego króla.
Chrześcijanie początkowo stosowali się do rachuby czasu, obowiązującej na danym terenie. Potem wg
poszczególnych lat, danego papieża.
Papież Jan I (523-526) wystąpił z inicjatywą liczenia czasu od Narodzin Jezusa. Obliczenia tego podjął się
zakonnik Dionizy Mały (470-550), mnich syryjski. Dionizy Mały, ustalając początek narodzin Chrystusa,
popełnił błąd, myląc się o kilka lat. Powinien uwzględnić rok śmierci Heroda Wielkiego, czyli rok 7 przed
Chr.
1
Św. Justyn
, filozof rzymski, pierwszy wybitny apologeta chrześc. Zginął śmiercią męczennika, ścięty mieczem ok. 165 roku. W
dialogu z Tryfonem dowodził autentyczności chrześcijaństwa (
Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem
, wyd. pol. 1926).
(Wspomnienie 1 czerwca).
2
Sługa Boży Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli
(ur. 2.03.1876, zm. 9.10.1958) – urodził się w Rzymie w rodzinie
adwokata konsystorii. Pochodził ze szlachty związanej z Watykanem. Od 02.03.1939 – Pius XII
3
Encyklika
Mediator Dei
, o Świętej Liturgii, 20.11.1947, autorstwa Piusa XII
4
Pierwsze
Igrzyska Olimpijskie
odbywające się w miejscowości Olimpia były rozgrywane co cztery lata. Pierwsza olimpiada
odbyła się w roku 776 p.n.e. Na czas Igrzysk Olimpijskich zaprzestawano wojen. Podczas trwania jakichś konfliktów ogłaszano
"święty rozejm" i wojny wstrzymywane były na 2 miesiące. Przez pięć dni trwały igrzyska, a reszta była przeznaczona na
wyruszenie i powrót z igrzysk przez widzów i zawodników.
5
21.04.753 przed Chr -
założenie Rzymu
, początek rachuby kalendarza rzymskiego
ab urbe condita
2
NIEDZIELA
To pierwszy dzień świąteczny, najważniejszy dzień świąteczny dla chrześcijaństwa. Określenie takie
znajdujemy w NORLK (Normach Ogólnych Roku Liturgicznego i Kalendarza).

„
Calendarium Romanum”
– kalendarz liturgiczny dla całego Kościoła (1969),

Kalendarz liturgiczny – Rubrycela – dla diecezji,

Kalendarz właściwy dla poszczególnych rodzin zakonnych.
Niedziela staje się punktem odniesienia rytmu życia Kościoła.
NAZWY NIEDZIELI
TREŚCI TEOLOGICZNE
CELEBRACJA ŚWIĘTOWANIE
KL 102
DIES DOMINI
NAZWY NIEDZIELI
I dzień po Szabacie, (I dzień tygodnia),
Mt 28,1; Mk 16,2-9; Łk 24,1; 1Kor 16,2
Dzień Zmartwychwstania (III/IV w. Tertulian „
De oratione
”),
Ósmy Dzień (I/II w. zwany Dniem Pańskim),
KL 106; Ap 1,10; Flp 2,5-11
Dzień Słońca
Ml 3,20 – Słońce Sprawiedliwości (Maksym z Turynu – V w).
TEOLOGIA
Niedziela – Paschalne Misterium Chrystusa – miłość i moc
Nowe Stworzenie,
Nowe Przymierze,
Dzień Radości,
Wspomnienie Ducha Świętego (VII w.),
Chrzest święty (XII w.)
Dzień Odpoczynku, wprowadzony przez Konstantyna Wielkiego 7.03.321 r, jako dzień wolny od pracy,
3.7.321 r cesarz Konstantyn wprowadza w życie dekret zakazujący w niedzielę wyścigów konnych,
widowisk cyrkowych.
CELEBRACJA
Istota życia chrzcielnego,
Mówi o tożsamości chrześcijańskiej,
Męczeństwo chrześcijan z Abiteny (304 r „
Acta Saturnini
” gdzie czytamy: „
Nie możemy żyć bez niedzieli
”.
Hbr 10,25 – ostrzeżenie przed opuszczeniem niedzielnych zgromadzeń
IV w synod w Elwirze,
Średniowiecze – ścisły obowiązek uczestnictwa we Mszy świętej niedzielnej w swojej parafii,
1517 – Leon X odwołuje obowiązek pod wpływem zakonów żebraczych.
3
UKŁAD ROKU LITURGICZNEGO
Kształtowanie się roku liturgicznego trwało przez wieki, a układ podlegał różnym wpływom m.in. przez
rozwój myśli teologicznej, nowe obrzędy.
Z biegiem czasu, z uwagi na zwiększającą się liczbę świąt, Wilgli, Oktaw, Świąt Świętych, stale zaciemniał
się najważniejszy obchód roku – Misterium Paschalne. Każde większe święto, miało wigilię, oktawę itp.
Obecnie mamy dwie oktawy: Wielkanoc, Narodzenie Pańskie.
Zmiany przyniosły obrady Soboru Watykańskiego II-go, które przyniosły dwa nurty:
o
Rok Kościelny
– KL 102-111,
Wg ważności świąt (ujęcie teologiczne, a nie historyczne):

Triduum Sacrum z poprzedzającym go okresem Wielkiego Postu,

okres Wielkanocy kończący się Pięćdziesiątnicą,

Narodzenie Pańskie z poprzedzającym go okresem Adwentu,

okres zwykły w ciągu roku,

Misterium Chrystusa w Świętych (kult Świętych Bożych).
o
Liturgia Godzin.
Sobór nakazał również dowartościować Niedzielę, czyli cotygodniową pamiątkę Zmartwychwstania
(najstarszy dzień świąteczny).
Papież Paweł VI 14.02.1969 r zatwierdził układ świąt, czyli gradację:
Dies Dominica,

Solenntiatis
– Uroczystości,

Festa
– Święta,

Memorie
– Wspomnienia:

obowiązkowe,

dowolne.

Ferie
- Dni powszednie
Zobowiązanie do świętowania w chrześcijaństwie (w kontekście niedzieli)
Pierwotnie chrześcijanie nie znali zobowiązania do czci Boga w niedzielę, ale oddawanie czci Bogu tego
dnia było wyrazem poczucia tożsamości chrześcijańskiej. Dowodem takiej postawy – przewód sądowy
męczenników z Abitynii (Tunezja „
Acta Satrurnini et Datum
”). Z biegiem czasu niedziela staje się dniem
właściwym do zebrań liturgicznych. Wczesnochrześcijańskie pisma – Listy św. Ignacego Antiocheńskiego
do Efezjan i do Magnezja, cesarza Konstantyna Wielkiego z 337 r, o otrzymywaniu przepustek przez
żołnierzy w Dzień Słońca.
W czasach przedkonstantyńskich pojawiają się pewne prawne akty dotyczące świętowania niedzieli np.:

Kanon 21 synodu w Elwirze – gdzie czytamy, że opuszczenie trzykrotne Mszy powoduje
wykluczenie ze wspólnoty na jakiś czas,

Dekret Gracjana – gdzie czytamy, że świętowanie niedzieli, zamyka się w dwóch obowiązkach:
o
Zaprzestania pracy,
o
Udziału we Mszy świętej.

XIII – XIV w przynosi określenie Liturgii Eucharystycznej, jako ważniejszej części Mszy świętej,
gdy można było nie uczestniczyć w pierwszej (Liturgii Słowa). Luter podważał więc katolickość
Mszy, przez uznawanie ważności jednej części nad drugą.

Katechizm Kanizjusza – wprowadza obowiązek świętowania niedzieli z IV przykazaniem Bożym.
Po raz pierwszy bycie na Mszy świętej zyskuje rangę obowiązku i staje się prawem uniwersalnym w
Kościele w KPK (Kodeks Prawa Kanonicznego) w 1917 r. Tę myśl rozwinął Jan Paweł II w 1983,
podpisując drugie wydanie KPK (kann. 1247-48).
4
Prawosławie nie zna tak pojętego obowiązku udziału w niedzielnej eucharystii. Kościół Wschodni sprawuje
w niedzielę i święta tylko jedną Mszę świętą, ale wierni, którzy nie mogą w niej uczestniczyć, mogą wziąć
udział w innych formach kultu np.: w nieszporach.
Również protestanci nie mają obowiązku w rozumieniu katolickim. Od XIII w motywacja, która
zobowiązuje do uczestnictwa we Mszy, zmienia się, rozbudowuje się, zostaje podbudowane III
przykazaniem Bożym, zaczyna nabierać charakteru BOSKIEGO.
Św. Tomasz Akwinata (+1274) wywodzi ten obowiązek z prawa natury. Stworzenie winno oddawać cześć
swemu Bogu.
Od połowy XV w niewykonanie tego obowiązku stanowiło wykroczenie moralne (grzech ciężki). W
scholastyce świętowanie niedzieli jest treścią IV-go przykazania Bożego.
W czasach współczesnych, wolność rozumiana jest „
jeśli chcesz, to masz wolne
”, więc na nowo pojawia się
problem motywacja odpoczynku, gdyż niedziela jest dniem nie tyle „
dla Pana
”, co dniem Pana (to jest Jego
czas). Zatem nie tyle człowiek święci niedzielę, lecz to Pan Zmartwychwstały uświęcił ten dzień, dokonując
tego dnia zbawienia i dając swym wyznawcom swoje życie.
Podstawowym motywem udziału w Eucharystii jest Bóg, który przychodzi z propozycja zbawienia.
Wielkość człowieka leży w przyjęciu tego daru.
Najstarsze dokumenty na ten temat: „
łamanie chleba
” przez chrześcijan, podkreślają element gromadzenia
się, we wspólnocie gdzie zbawia nas Bóg. To gromadzenie się w niedzielę jest najbardziej powszechne
manifestację Kościoła. Od początku rozumiano opuszczenie zgromadzenia, jako odłączenie się do Kościoła,
a w konsekwencji od Boga.
Kościół nigdy nie jest Kościołem, jak wtedy gdy sprawuje Eucharystię. Uczestnictwo w niej, jest więc
koniecznością życiową.
NAUKA O DNIU PAŃSKIM
Niedziela – I Dzień Tygodnia, Pascha i Pięćdziesiątnica,
PS 118 wspomina o Dniu, który Pan uczynił.
Zwycięstwo Chrystusa nad grzechem i śmiercią.
Uczniowie na drodze do Emaus i niewiasty u grobu.
Do Chrystusa należy czas i wieczność. Dzień ten, to centrum życia.
Niedziela – Dzień Kościoła
Najstarszy i I dzień świąteczny.
Dzień wspólnoty uczniów.
Niedziela – dniem głoszenia i słuchania Słowa Bożego
Konstytucja o Liturgii Świętej, mówi o gromadzeniu się na słuchaniu Słowa Bożego. Bóg zwołuje lud, by
do niego przemawiać. Wiara rodzi się ze słuchania.
Niedziela – Dniem Eucharystii
Cel gromadzenia ludu, by sprawować Eucharystię. Istnieje wewnętrzny związek miedzy głoszeniem Słowa
Bożego w Niedzielę, a celebracją Eucharystii. W liturgii Słowa objawia się ruch zstępujący Boga ku
ludziom. Bóg odsłania przed nami Swój plan zbawienia. Św. Augustyn
6
wspominał, że: „w Starym
Testamencie, Nowy się ukrywa, a w Nowym, Stary się odsłania”. Jezus ogałaca się ze wszystkiego aż do
śmierci. Bóg nas przemienia w siebie (św. Leon)
Odpowiedzią na ruch zstępujący Boga, jest nasza obecność i oddanie czci w ruchu wstępującym, czyli
ofierze eucharystii.
6
Św. Augustyn Aureliusz – doktor Kościoła, biskup Hippony (płn. Afryka), 01 XI 354 – 28 VIII 430. Autor m.in. „
Confessiones
”
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Rok liturgiczny(1), KALENDARZE

Tematy