rynek a Unia Eu, Wojskowa Akademia Techniczna - Zarządzanie i Marketing, Licencjat, II Rok, Semestr 3, Rynek Pracy

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Micha³ Boni
WP£YW WEJŒCIA POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ
NA SYTUACJÊ NA RYNKU PRACY
(marzec 2005 r.)
1. Ocena wp³ywu warunków makroekonomicznych
i innych zjawisk gospodarczych na rynek pracy
1.1. Nies³ychanie trudno jest dokonaæ pe³nej analizy i jednoznacznej oceny wp³ywu
wejœcia Polski do UE na sytuacjê na polskim rynku pracy, tym bardziej w kontek-
œcie makroekonomicznym. Nie ma bowiem mo¿liwoœci precyzyjnego wskazania
zwi¹zków przyczynowo-skutkowych, gdy zachodzi na siebie kilka procesów
i zjawisk, takich jak:
– proces wzrostu gospodarczego uwarunkowany ró¿nymi czynnikami,
– strukturalne przeobra¿enia rynku pracy wynikaj¹ce z d³ugoterminowych proce-
sów demograficznych,
– zmiany jakoœci poda¿y zasobów pracy wynikaj¹ce ze zmian w preferencjach
edukacyjnych spo³eczeñstwa, co uwidacznia siê w d³u¿szym, co najmniej kil-
kuletnim horyzoncie czasowym,
– efekty zmian w prawie pracy oraz rezultaty wdra¿ania nowych rozwi¹zañ orga-
nizacyjnych w obszarze zatrudnienia,
168
Polska w Unii Europejskiej
– doœwiadczenia pierwszego roku cz³onkostwa
– zachowania przedsiêbiorców d¹¿¹cych do uzyskiwania przewagi konkurencyj-
nej w swojej dzia³alnoœci, tak¿e poprzez utrzymywanie niskich kosztów pracy,
co w konsekwencji na europejskich rynkach pracy mo¿e mieæ znaczenie,
– samo wejœcie do UE (tzw. boom akcesyjny i jego rezultaty),
– zainicjowanie procesów migracyjnych zwi¹zanych ze swobodnym przep³y-
wem pracowników w UE (choæ w ograniczonym jeszcze zakresie),
– korzystanie ze œrodków unijnych, w tym mo¿liwoœæ finansowego uzupe³niania
nak³adów na aktywn¹ politykê rynku pracy oraz realizacja innych projektów,
poœrednio wp³ywaj¹cych na zatrudnienie.
Przy ocenie wp³ywu cz³onkostwa na poprawê sytuacji na rynku pracy niezmier-
nie trudno jest równie¿ korzystaæ z doœwiadczeñ innych pañstw, które wczeœniej
przystêpowa³y do Wspólnot Europejskich czy, z czasem, Unii Europejskiej. Do-
œwiadczenia Hiszpanii, Portugalii, Grecji czy Irlandii, które staj¹c siê cz³onkami
Wspólnoty znajdowa³y siê w podobnej sytuacji gospodarczej jak Polska, istotnie
siê ró¿ni¹. Pozwala to wysnuæ wniosek, i¿ integracja musi byæ uzupe³niona o do-
datkowe dzia³ania gospodarcze oraz legislacyjne, które pozwalaj¹ uruchomiæ
i zintensyfikowaæ procesy, które z kolei wp³ywaj¹ siê na poprawê sytuacji na ryn-
ku pracy.
1.2. Zale¿nie od przyjmowanej koncepcji rozumienia rozwoju i procesu zmian za-
chodz¹cych na rynku pracy mo¿na podkreœlaæ znaczenie ró¿nych czynników de-
terminuj¹cych lub wspó³determinuj¹cych sytuacjê na rynku pracy.
Niew¹tpliwie skala i tempo wzrostu gospodarczego, jak i jego cechy strukturalne
odgrywaj¹ tu istotn¹ rolê. Decydowaæ bowiem mog¹ o warunkach rozwoju
przedsiêbiorczoœci czy inwestycji – a zatem wp³ywaj¹ na tendencje zwi¹zane
z tworzeniem miejsc pracy.
Ju¿ jednak od strukturalnych cech zasobów ludzkich, czyli jakoœci poda¿y, zale-
¿y, jaka jest postaæ dopasowywania poda¿y i popytu, przyk³adowo, czy napotyka
na problemy, a je¿eli tak, to na jakie. Ponadto warunki prawne na rynku pracy
(koszty pracy, skala elastycznoœci lub poziom nieelastycznoœci, zachêty do nieak-
tywnoœci lub ich brak w postaci ograniczenia dostêpu do nadmiaru mo¿liwych
transferów socjalnych) mog¹ decydowaæ o tym, czy w danych warunkach wzro-
Micha³ Boni
Wp³yw wejœcia Polski do Unii Europejskiej na sytuacjê na rynku pracy
169
stu ekonomicznego dynamika rynku pracy (a wiêc przep³ywy zasobów, przyjmowa-
nie przez bezrobotnych nowych miejsc pracy, odchodzenie z „szarej strefy“ itp.)
bêdzie na tyle wysoka, by przyspieszaæ proces obni¿ania bezrobocia i podwy¿-
szania stopy pracuj¹cych. W statystykach europejskich podstawowe charaktery-
styki polskiego rynku pracy wygl¹daj¹ bardzo Ÿle. Mamy najwy¿sze w krajach
Unii Europejskiej bezrobocie (19–20%), a zarazem najni¿szy wskaŸnik zatrudnie-
nia czy, dok³adniej mówi¹c – stopê pracuj¹cych. Dla osób miêdzy 15 a 60/65 ro-
kiem ¿ycia wynosi ona trochê poni¿ej 53% (przy niezmienionym, jak do tej po-
ry, celu Strategii lizboñskiej na 2010 r. œrednio w UE – 70%). Równie¿ pozosta³e
kraje Europy Œrodkowej i Wschodniej, które sta³y siê cz³onkami Unii Europej-
skiej 1 maja 2004 r., maj¹ lepsz¹ sytuacjê na rynku pracy. Jeszcze niedawno po-
dobn¹ stopê bezrobocia mia³a S³owacja, jednak¿e uda³o siê tam uruchomiæ pro-
cesy tworzenia nowych miejsc pracy i bezrobocie spad³o do ok. 16%. Zagro¿e-
nia, jakie p³yn¹ z trudnej sytuacji na rynku pracy w Polsce, maj¹ ró¿noraki cha-
rakter. Nie do utrzymania jest równowaga (w d³u¿szej perspektywie) systemu so-
cjalnego oraz emerytalnego przy obecnej proporcji miêdzy liczb¹ pracuj¹cych
a niepracuj¹cych (bowiem groŸna jest te¿ skala nieaktywnoœci, biernoœci zawo-
dowej). Nie mówi¹c o problemie marnotrawienia zasobów pracy, z których m³o-
de roczniki s¹ w wiêkszoœci przypadków dobrze kwalifikacyjnie przygotowane
do realizacji zadañ w nowoczesnej, zmieniaj¹cej siê gospodarce. Aczkolwiek,
i grupy starsze s¹ gospodarce potrzebne, gdy tymczasem œredni wiek wyjœcia
z rynku pracy w Polsce, chocia¿ podniós³ siê ostatnio o rok, to nadal jest jednym
z najni¿szych w Europie i wynosi 57 lat.
Wzrost liczby osób pracuj¹cych jest wiêc na najbli¿sze lata podstawowym celem
dzia³añ na rynku pracy. Przy dobrej alokacji zasobów mo¿e byæ czynnikiem sty-
muluj¹cym dalszy rozwój gospodarczy.
Wreszcie, sk³adnikiem mo¿e nie decyduj¹cym, ale uzupe³niaj¹cym jest aktywna
polityka rynku pracy, zorientowana na bezrobotnych i poszukuj¹cych pracy, u³a-
twiaj¹ca dopasowywanie siê zasobów do oczekiwañ i wymagañ rynku, tak¿e
z udzia³em systemu edukacyjnego w jego ró¿norodnych postaciach.
Pytanie o wp³yw na rynek pracy wejœcia Polski do Unii Europejskiej – jest wiêc
pytaniem o to, w jakiej mierze cz³onkostwo w UE sta³o siê elementem przyspie-
szaj¹cym zmiany we wskazywanych obszarach. Dzia³o i dzieje siê tak – ale pro-
ces ten ma charakter bezpoœredni, jak i poœredni, widoczny w krótkiej oraz w d³u-
goterminowej perspektywie. Przyjmowana w tym opracowaniu perspektywa jed-
noroczna pozwoli siê skupiæ na wp³ywie poœrednim i widocznym tylko fragmen-
tarycznie.
170
Polska w Unii Europejskiej
– doœwiadczenia pierwszego roku cz³onkostwa
Mimo ograniczeñ, bêdê siê stara³ w tej analizie uchwyciæ istotne tendencje zmian
na polskim rynku pracy i próbowa³ wskazaæ ich przyczyny oraz ró¿norodne uwa-
runkowania, poszukuj¹c równoczeœnie powi¹zañ z efektami wejœcia oraz obec-
noœci Polski w Unii Europejskiej.
2. Charakterystyka zmian na rynku pracy
2.1. Rok 2004 by³ prze³omowy dla sytuacji na rynku pracy. Po kilku latach wyraŸne-
go wzrostu bezrobocia i sta³ego spadku liczby pracuj¹cych, obserwowanego
od 1999 r. (druga fala bezrobocia w Polsce), sytuacja zaczê³a siê stabilizowaæ
w roku 2003, by w roku 2004 bezrobocie nieznacznie spad³o i powoli ros³o za-
trudnienie (spadek bezrobocia rejestrowego z 20% na koniec 2003 r. do 19,1%
na koniec roku 2004, choæ by³y miesi¹ce o poziomie bezrobocia 18,6%). Mo¿na
za³o¿yæ, i¿ ta tendencja – poza czasowymi, sezonowymi zak³óceniami, g³ównie
w styczniu i lutym – trwa te¿ w roku 2005.
W grudniu 2004 r. zatrudnienie w sektorze przedsiêbiorstw przekracza³o zatrud-
nienie z koñca poprzedniego roku – i taka tendencja uwidoczni³a siê po raz
pierwszy od 1999 r. I nawet jeœli w niektórych sekcjach gospodarki zatrudnienie
siê zmniejszy³o (m. in. transport, górnictwo i kopalnictwo, zaopatrywanie w ener-
giê elektryczn¹, gaz, wodê, czy budownictwo), to jego skala by³a mniejsza ni¿
poprzednio. A zarazem w dzia³ach takich jak: obs³uga nieruchomoœci i firm, han-
del, naprawy, hotele i restauracje, czy przetwórstwo przemys³owe zaobserwowa-
no wzrost zatrudnienia
1
, widoczny zreszt¹ nadal w styczniu i lutym 2005 r.
Analiza danych z BAEL
2
pokazuje, ¿e podwy¿szy³a siê liczba pracuj¹cych w rol-
nictwie w III kwartale 2004 r. w stosunku do pocz¹tku tego roku (co siê dzieje za-
wsze ze wzglêdów sezonowych, ale tym razem iloœciowo przyrost pracuj¹cych
by³ prawie dwukrotnie wy¿szy ni¿ w poprzednich latach) – mo¿e to byæ wyrazem
potrzeb zatrudnieniowych w rolnictwie zwi¹zanych z ekspansj¹ polskich produk-
tów po wejœciu do UE oraz chêci¹ skorzystania z dop³at bezpoœrednich. Poprawê
klimatu wokó³ pracy na wsi tworzy równie¿ wzrost dochodów w gospodarstwach
wiejskich, p³yn¹cy w³aœnie z dop³at, a tak¿e z uruchamianego programu wyp³at
rent strukturalnych ze œrodków UE – dla 50 tys. rolników w wysokoœci 1,2 tys. z³,
1
Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej kraju w roku 2004 (styczeñ 2005)
, G³ówny Urz¹d Staty-
styczny, Warszawa.
2
Badanie Aktywnoœci Ekonomicznej Ludnoœci (III kwarta³ 2004)
, G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa.
Micha³ Boni
Wp³yw wejœcia Polski do Unii Europejskiej na sytuacjê na rynku pracy
171
czyli 210% najni¿szej emerytury. Trudno oceniæ, jak d³ugotrwa³a bêdzie to ten-
dencja (przy ca³ej zmiennoœci sezonowej, zwi¹zanej z pracami rolnymi). Gene-
ralnie, modernizacja ca³oœci polskiej gospodarki bêdzie powodowa³a potrzebê
przesuniêæ miêdzysektorowych i stopniowe ograniczanie zatrudnienia w rolnic-
twie, które dla gospodarek nowoczesnych jest nadmiernym obci¹¿eniem. Przy-
k³adem mo¿e byæ tu Hiszpania, w której 10 lat przed akcesj¹ zatrudnienie w rol-
nictwie wynosi³o 19,3%, a 10 lat po akcesji (w 1997 r.) – 8,7%, choæ trzeba wzi¹æ
poprawkê na przesuniêcia z rolnictwa do us³ug turystycznych, nie wymagaj¹ce
ca³kowitej rezygnacji z czêœciowej pracy w rolnictwie, ani przemieszczania geo-
graficznego. Nie wiemy na razie, na ile obecne zjawiska (³¹cznie z pierwszymi
efektami dop³at bezpoœrednich) nie konserwuj¹ czêœciowo i czasowo zatrudnie-
nia w rolnictwie; mo¿e nawet mog¹ stymulowaæ powrót m³odych mieszkañców
wsi, którym nie powiedzie siê szukanie pracy w mieœcie.
Oznak¹ poprawy sytuacji jest tak¿e wzrost liczby pracodawców (do 574 tys.
w III kw. 2004 r. wg BAEL) – 50 tys. w ci¹gu kilku miesiêcy, czy pracuj¹cych
na w³asny rachunek (3044 tys. III kw. 2004, BAEL), co niew¹tpliwie potwierdza dy-
namikê rozwoju gospodarczego. Dobrym znakiem jest te¿ zmniejszona o po³owê
w stosunku do roku 2003 skala zg³aszanych na koniec roku zwolnieñ (w 2003 r.
by³o to ok. 55,3 tys. pracowników, a tylko – 25,4 tys. w 2004 r. z 600 zak³adów).
2.2. Mo¿na postawiæ hipotezê, i¿ s¹ cztery podstawowe przyczyny poprawy sytuacji
(czyli stabilizacji i lekkiego wzrostu pracuj¹cych) na polskim rynku pracy:
– ró¿norodne zjawiska makroekonomiczne o charakterze wzrostowym (przede
wszystkim wzrost PKB oraz wzrost eksportu i przewaga eksportu nad importem
w okresie tzw. boomu akcesyjnego) stabilizuj¹ce dynamikê rozwojow¹ polskiej
gospodarki, a w ostatnim czasie – wyraŸny wzrost orientacji proinwestycyjnej
przedsiêbiorstw;
– wejœcie Polski do UE – zatrzymuj¹ce odp³yw zatrudnienia (choæ mo¿e to byæ
zjawisko chwilowe) z sektora rolniczego, i ewentualnie us³ug zwi¹zanych z rol-
nictwem, usytuowanych na obszarach wiejskich, ale przede wszystkim wspo-
magaj¹cych eksport, czyli pe³ne wykorzystywanie przewagi konkurencyjnej
polskich firm (w³aœnie ów boom akcesyjny), które dokona³y restrukturyzacji du-
¿o wczeœniej i nie musia³y tego robiæ tu¿ po wejœciu Polski do UE, co przewi-
dywa³y niektóre prognozy, widz¹c w tym potencjalne czynniki zak³ócaj¹ce pro-
ces stabilizacji sytuacji na polskim rynku pracy. Nie sprawdzi³y siê te¿ czarne
scenariusze gro¿¹ce bankructwami firmom, które musia³yby po wejœciu do UE
przeznaczyæ olbrzymie œrodki na dostosowanie siê do przepisów, np. BHP;
de
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

rynek a Unia Eu, Wojskowa Akademia Techniczna - Zarządzanie i Marketing, Licencjat, II Rok, Semestr 3, Rynek Pracy

Tematy