Rodzaj żeńskiski - tabele odmiany oraz komentarz, Gramatyka historyczna

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rodzaj żeński
Liczba pojedyncza
A.
B.
C.
D.
E.
F.
G.
Liczba mnoga
A.
B.
C.
D.
E.
DEKLINACJA ŻEŃSKA
Mianownik liczby pojedynczej
Rzeczowniki deklinacji ……… //………… mają końcówki odziedziczone, np. ręk
a
, dusz
a
, gospodyn
i
.
Tworzą one wariant samogłoskowy deklinacji żeńskiej. W języku staropolskim końcówka – a mogła
być krótka lub długa, po zaniku iloczasu jasna lub pochylona, stąd w zabytkach spotykamy pisownię:
historyjá (a pochylone). Od połowy XVIII wieku we wszystkich rzeczownikach upowszechnia się – a
jasne. Z rzeczowników dawnej deklinacji …………, …………… oraz………………. wykształcił się w języku
polskim wariant spółgłoskowy deklinacji żeńskiej, np. radość, mać, kość.
Współcześnie rzeczowniki samogłoskowe mają końcówki: …………………. oraz …………………….,
spółgłoskowe końcówkę …………………………………. .
Dopełniacz liczby pojedynczej
Do dnia dzisiejszego zachowały się końcówki rzeczowników deklinacji ….….., podtyp …….. (np. żony)
oraz deklinacji ……………… (np. kości).
Do XVIII wieku funkcjonowały końcówki odziedziczone z deklinacji dawnych tematów na …….. (np.
dusze), deklinacji dawnych tematów na ……… (np. macierze) oraz dawnych tematów na ………. (np.
chorągwie). W tychże rzeczownikach pojawiła się równolegle z odmiany złożonej przymiotników
końcówka –ej, (np. paniej). Funkcjonowała ona do XVIII wieku. Współcześnie rzeczowniki
twardotematowe mają końcówkę -y z dawnych tematów na ……….., miękkotematowe końcówkę –i z
dawnych tematów na …………… .
Celownik liczby pojedynczej
W języku polskim zachowały się końcówki odziedziczone: - e (pochodzące z *ĕ i wywołujące
…………………………………….., np. chata – chacie) dla twardotematowych, - i dla rzeczowników
miękkotematowych (np. ……………………….). Do XVIII wieku w miękkotematowych trafiała się
końcówka …………, pochodząca z deklinacji złożonej przymiotników (np. pięknej paniej).
Biernik liczby pojedynczej
Rzeczowniki spółgłoskowe (tj. deklinacji dawnych tematów na ………………, …………., …………) mają
końcówkę zerową (równą mianownikowej), np. kość, macierz. Rzeczowniki samogłoskowe (dawnych
tematów na ……….. oraz ………………) odziedziczyły końcówkę …………….. . Mogła być ona wymawiana
krótko (jako - ę, np. rękę) lub długo (jako ………, np. oracyją). Od XVI wieku końcówką –ą zanika.
Współcześnie mamy dwie końcówki: ………………. oraz …………………. (wyjątek
panią
).
Narzędnik liczby pojedynczej
Jedyna zmiana polegała na ściągnięciu końcówek – oją, -eją oraz –ьją w ……………… .
Miejscownik liczby pojedynczej
Rzeczowniki dawnych tematów na –ā dziedziczą końcówkę ………., która wywoływała ……………………….
spółgłosek welarnych, np. noga – na nodze. Pozostałe rzeczowniki dziedziczą końcówkę …………, która
po funkcjonalnie miękkich wymawiana jest jako –y, np. nocy. Do XVII wieku rzeczowniki
miękkotematowe zakończone na – a pochylone mogły też przyjmować końcówkę – ej z deklinacji
przymiotnikowej, np. gospodyniej, lutniej.
Wołacz liczby pojedynczej
Rzeczowniki dawnych tematów na ……….. zachowują końcówkę – o, np. ręko. Rzeczowniki dawnych
tematów na ……….. zachowują do XVI wieku końcówkę – e (dusze), wyjątkowo końcówkę
zapożyczoną – i, np. lutni. Od XVI wieku przybierają końcówkę – o, np. duszo, lutnio.
Rzeczowniki miękkotematowe spółgłoskowe przyjmują końcówkę – i z dawnych tematów na…………..,
np. miłości. Ponadto miękkotematowe pieszczotliwe przyjmują końcówkę……………, np. ………………… .
Współcześnie funkcjonują zatem trzy końcówki: - o, ……………. oraz –u.
Mianownik, Biernik, Wołacz liczby mnogiej
Rzeczowniki dawnych tematów na …………… oraz ……………….. mają końcówki odziedziczone, …………….
(wymawiane po k, g jako – i) dla twardotematowych, np. żony, ……………………… dla
miękkotematowych, np. …………………………………….
Do XVI wieku rzeczowniki dawnych tematów spółgłoskowych (na …….., -er- oraz…………) mają
końcówkę –i (wymawianą jako –y po stwardniałych), np. kości, nocy. Od XVI wieku szerzy się
końcówka –e, pochodzi ona z dawnych tematów na ……………………., np. rozkoszy, rozkosze.
Dopełniacz liczby mnogiej
Po zaniku jerów rzeczowniki dawnych tematów na –ā-//-jā- oraz –i- zachowują końcówki
odziedziczone, np. ……………….., dusz, kości. Ponadto końcówka –i szerzy się wśród rzeczowników
spółgłoskowych, np. lutni oraz samogłoskowych zakończonych na – nia, np. ……………………….., -elnia,
np. …………………….., -ownia, np. ………………………… .
Pomiędzy XVIII i XIX wiekiem funkcjonowała również końcówka –ów z deklinacji męskiej, np. myszów.
Celownik liczby mnogiej
Do XVI w. funkcjonuje końcówka –am z dawnych tematów na ............. oraz …………., np. duszam. Z
deklinacji męskiej upowszechniła się, dziś dominująca, końcówka ……………, np. ………………….. .
Narzędnik liczby mnogiej
Z dawnych tematów na ……… oraz ………. upowszechnia się końcówka – ami. Końcówka – mi trafia się
rzadko w rzeczownikach spółgłoskowych, np. ………………………………. W rzeczownikach
samogłoskowych trafia się sporadycznie końcówka – y z deklinacji męskiej, np. wojny sąsiedzkimi.
Miejscownik liczby mnogiej
Upowszechnia się końcówka – ach z deklinacji dawnych tematów na …….. oraz ………. . Do XVI wieku
pojawiają się końcówki – ech, np. postaciech oraz – och, pochodząca z deklinacji męskiej, np. rękoch.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Rodzaj żeńskiski - tabele odmiany oraz komentarz, Gramatyka historyczna

Tematy