Romantyzm I, PDF'y

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
„Broni się jeszcze z wież Alpuhary Almanzor z garstką rycerzy” – A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod
„widzisz świat w proszku
w każdej gwiazd iskierce” – A. Mickiewicz, Romantyczność
„O! hor[r]or! trzeci rym jest
na żyrafę”
–
J. Słowacki, Beniowski - Pieśń III
„to Czatyrdah! Aaa” – A. Mickiewicz, Czatyrdah - Sonety Krymskie
„Witaj jutrzenko swobody
,
zbawienia za tobą słońce” – A. Mickiewicz, Oda do Młodości
„Dalej, dalej - -” – A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod
Poemat dygresyjny
– odmiana poematu epickiego powstała w epoce romantyzmu. Utwór
wierszowany, o charakterze fabularnym, o luźnej, fragmentarycznej kompozycji, najczęściej związanej
prowadzącym cały tekst motywem podróży bohatera, a czasem również wątkiem romansowym.
Juliusz Słowacki (
Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu
,
Grób Agamemnona
,
Beniowski
)
Powieść epistolarna
– powieść skonstruowana w formie listów (niekiedy przeplatających się z
fragmentami pamiętnika), wymienianych między sobą przez bohaterów. W XIX wieku, w związku z
wprowadzeniem wszystkowiedzącego narratora, popularność tej formy powieściowej zmalała.
"Cierpienia młodego Wertera", "Niebezpieczne związki"
Powieść poetycka
– gatunek literacki powstały w romantyzmie, należący do gatunków
synkretycznych, łączący w sobie elementy dramatu, epiki i liryki. Powieść poetycka narodziła się w
Anglii i dość szybko stała się popularna w całej Europie. Za jej twórców należy uznać Waltera Scotta i
George'a Byrona. Pisana jest wierszem, występuje w niej narrator. Charakterystyczna dla niej jest
fragmentaryczność fabuły, achronologiczność (inwersja czasowa fabuły), służące budowie
tajemniczego nastroju. W wielu przypadkach akcja powieści dzieje się w średniowieczu, często na tle
motywów orientalnych. Typowym bohaterem jest indywidualista targany sprzecznymi
namiętnościami.
Konrad Wallenrod, Giaur
Ballada
– gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki
(fabuła, narrator) i dramatu (dialogi, akcja), której tematem są niezwykłe wydarzenia. ludowość
(obecność ludu – mieszkańców wsi, symbolika ludowa), obecność postaci fantastycznych (nimf,
rusałek, duchów), przysłowia ludowe, złote myśli, które kształtują moralnie ludzi, przyroda jako żywy
bohater, język stylizowany na język ludowy (elementy mowy potocznej i gwary).
Pani Twardowska,
Świteź.
Eugène Delacroix – „Portret Chopina”
„Polonez As dur” – Fryderyk Chopin”
„Potępienie Fausta” – J. W. Goethe
Franz Schubert – „Król Olch”
F. Liszt – poemat symfoniczny: Hamlet, Orfeusz
„Eugeniusz Oniegin” – Aleksander Puszkin
William Blake – „pieśni niewinności”
„Straszny Dwór” – Stanisław Moniuszko
„Wędrowiec ponad szczytami (chmurami)” – Caspar David Friedrich
„Mefistofeles” – J. W. Goethe
„Wariacje na temat God save the King” - Carl Maria von Weber
Zorian -
Prócz zapoczątkowania badań etnograficznych był również prekursorem archeologii i
toponomastyki. Rozkopywał grodziska i kurhany. „
O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem”
Kolberg
- polski etnograf, folklorysta i kompozytor. Jako pierwszy w polskiej etnografii zebrał i
usystematyzował według regionów rodzimą kulturę ludową w monumentalnym dziele
zatytułowanym
Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła,
zabawy, pieśni, muzyka i tańce
oraz "Obrazy Etnograficzne".
Słowacki WYJAZD
: Główną przyczyną jego wyjazdu z Warszawy była wiadomość o aresztowaniu
matki przez carską policję i niepokój o sytuację finansową.
Murad Pasza –
Józef Bem po przejsciu na Islam zmienił imie na Murad Pasza. Urodził się w Tarnowie.
W powstaniu listopadowym dał się poznać jako odważny dowódca, umiejący wykorzystać artylerię
konną na polu walki. Walczył m.in. pod Iganiami, Ostrołęką (gdzie popisał się śmiałą szarżą
artyleryjską, zmniejszając znacznie rozmiary polskiej porażki) i w obronie Warszawy. 21 czerwca
został mianowany dowódcą artylerii armii czynnej i odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti
Militari.
Motyw Pielgrzyma -
Motyw pielgrzyma średniowiecznego, którego celem było odwiedzanie miejsc
świętych jest doskonałym materiałem literackim dla filozofii i twórczości romantycznej. Pojawia się w
niej bohater-pielgrzym, który nie zawsze zna swój cel, raczej go poszukuje, co prowadzi do rozmyślań,
refleksji, koncentracji i rozważań religijnych.
Byron wygnanie -
poślubił on 2 stycznia 1815 r. Annę Isabellę (Annabellę) Milbank, kuzynkę Lady
Caroline Lamb. Małżeństwo było nieszczęśliwe, dodatkowo Byron był rozczarowany narodzinami z
tego związku córki - Ady, a nie syna. Rozstał się z żoną która zabrała córke, a po separacji wyjechał w
1816 do Genewy.
Mickiewicz i Maryla -
Młoda Maryla pochodziła z zamożnej i wpływowej szlachty litewskiej, zaś
młody Adam ze szlachty zaściankowej. Mimo ich wzajemnego uczucia i przyjacielskich stosunków
Mickiewicza z rodziną Maryli, rodzice wymogli na niej wypełnienie wcześniej zawartych zaręczyn z hr.
Puttkamerem. Ślady tej niezrealizowanej miłości znaleźć można w znanych wierszach Mickiewicza:
Do M...
i
Do przyjaciół
.
Słowacki „Rozmyślanie” -
Początkowo uważano, że adresatką wiersza jest Maria Wodzińska,
przyjaciółka Słowackiego. Wiersz ma charakter intymnego wyznania i jest formą listu, który podmiot
liryczny pisze do ukochanej osoby. Słowa, które wypowiada liryczne "ja" świadczą o tym, że zna on
bardzo dobrze adresata swoich rozmyślań: W ten sposób wysunięto nową interpretację, która
ustalała jako adresatkę wiersza matkę poety.
Osjanizm
– zespół tendencji literackich występujących na przełomie XVIII i XIX wieku
zapoczątkowanych publikacją tzw.
Pieśni Osjana
, utworów szkockiego pisarza Jamesa Macphersona,
który swoje teksty wzorował na dawnych przekazach celtyckich; ogłosił je drukiem jako angielskie
tłumaczenie odnalezionych dzieł Osjana, legendarnego barda. Mistyfikacja Macphersona
zapoczątkowała prąd literacki w wielu krajach europejskich, przejawiający się nawiązywaniem do
zainteresowań, atmosfery poetyckiej, konstrukcji bohaterów oraz zabiegów stylistyczno-
kompozycyjnych cyklu Osjana.
Emilia Plater
- Trudy wędrówki - zmęczenie, głód, bezsenność - okazały się jednak ponad siły fizyczne
Emilii. Paliła ją gorączka, zemdloną z wyczerpania Cezary i Maria zanieśli do wiejskiej chaty już w
Augustowskiem.
Góry: Antoni Malczewski, Alpy
Dandyzm -
wyszukana, często przesadna, elegancja w sposobie bycia i zachowaniu. Charakteryzuje
się szczegółową dbałością o strój i nienaganne maniery, nonszalancją i ekstrawagancją. Dandyzm był
w środowiskach artystycznych XIX wieku wyrazem buntu wobec mieszczańskiej rzeczywistości. Żywot
dandysa prowadzili m.in. Zygmunt Krasiński, Alfred de Musset, George Gordon Byron, Juliusz
Słowacki czy Oscar Wilde.
Bohater bajroniczny
to wielki indywidualista, buntownik, osoba niezwykle tajemnicza, która często
występuje przeciw powszechnie przyjętym prawom i normom społecznym. Bohater wykreowany
przez Byrona pozostaje w konflikcie ze światem, ulega wielkim namiętnościom, jego życie
naznaczone jest ogromną miłością, zbrodnią, występkiem, które wywarły wpływ na jego dalsze losy.
Bohater cierpi z powodu przeszłości (wyrzuty sumienia z powodu popełnionego zła); nieufność wobec
społeczeństwa sprawia, że nie może zaznać spokoju i odnaleźć ukojenia. Bohaterem bajronicznym
jest tytułowy bohater powieści poetyckiej pt. "Giaur".
Wiersz wolny
– typ wiersza, który należy do systemu nienumerycznego, gdyż jego budowa nie opiera
się na zgodności liczby sylab, stóp, zestrojów akcentowych w wersie. Długość wersów w wierszu
wolnym nie musi być analogiczna i nie jest określona żadnymi regułami. W wierszu wolnym mogą
występować rymy.
Heksametr polski
- wzorowana na heksametrze daktylicznym akcentuacyjna miara wierszowa
stosowana w poezji polskiej. Heksametr polski nie jest, z braku iloczasu w języku polskim, ani
izochroniczny ani iloczasowy, ale akcentuacyjny. Zasada jego budowy polega na tym, że akcent
wyrazowy pada na co trzecią (daktyl) lub co drugą (trochej) sylabę wiersza (co imituje odpowiednio
stopę daktyliczną i spondeiczną heksametru daktylicznego), przy czym pierwszy akcent musi paść na
pierwszą sylabę wersu. Innymi słowy, akcenty muszą paść tam, gdzie w heksametrze klasycznym
znajdują się arsy stóp.
Wiersz ten zastosowano m.in. w
Pieśni Wajdeloty
w utworze
Konrad
Wallenrod
A. Mickiewicza,
Bema pamięci żałobny rapsod
Norwida.
Orientalizm
(z łac.
orientalis
– "wschodni") – szczególnie utrwalona w kulturze Zachodu forma
egzotyzmu polegająca na uzewnętrznieniu i akcentowaniu w tworach kultury fascynacji kulturami
Wschodu, zwłaszcza hinduską, japońską, arabską, perską, chińską. Byrona (np.
Giaur
), Wiktora Hugo,
w literaturze polskiej Mickiewicza (np.
Sonety krymskie
) i Słowackiego (np.
Ojciec zadżumionych
).
Historyzm maski
– tak zwany kostium historyczny, mający na celu zmylenie cenzury poprzez ukrycie
politycznej aktualności utworu przy pomocy umieszczenia akcji utworu w odległej przeszłości.
Przykładem historyzmu maski jest
Konrad Wallenrod
Adama Mickiewicza.
Może to w tym położeniu śmierć mnie zastanie.
Neogotyk
– styl w architekturze, a także rzemiośle artystycznym, nawiązujący formalnie do gotyku,
powstały około połowy XVIII wieku w Anglii i trwający do początku XX wieku, zaliczany do historyzmu.
Najczęściej spotyka się kościoły nawiązujące do kontynentalnych gotyckich (kościół św. Michała
Archanioła we Wrocławiu) lub rozbudowane gotyckie (katedra w Kolonii, katedra św. Wita w Pradze)
oraz budowle wzorowane na gotyku angielskim (zamek w Kórniku, Świątynia Miłosierdzia i Miłości w
Płocku).
Walterscotyzm
– nurt rozwijający się w powieści historycznej w literaturze europejskiej XIX wieku
pod wpływem twórczości angielskiego pisarza Waltera Scotta, autora takich powieści, jak: Waverley
(1814), Rob Roy (1818), Ivanhoe (1820). Cechami charakterystycznymi tych powieści są: szerokie tło
wydarzeń społecznych i narodowych, obyczajowych, na których autor umieszcza swoich bohaterów,
uczestniczących w niezwykle dynamicznej akcji.
Romanca
(od hiszpańskiego
el romance
) – utwór liryczny o charakterze epickim zbliżony do ballady.
Od ballady różni się brakiem pierwiastka dramatycznego, lekkością i większym nasyceniem liryzmem.
Romanca pojawiła się XV w. w Hiszpanii i od tego czasu jest uprawiana przez autorów z kręgu kultury
iberyjskiej i iberoamerykańskiej. Wywodzi się ze średniowiecza ale swój największy rozkwit
przeżywała w renesansie.
Powieść gotycka
– odmiana powieści uprawiana głównie na przełomie XVIII i XIX wieku. Typowymi jej
elementami były: tajemnicza czy wręcz upiorna atmosfera narracji, odczuwane podczas lektury
poczucie grozy (stąd również nazwa:
powieść grozy
), nawiedzone budowle, zamki, pułapki, śmierć,
choroba, szaleństwo, klątwa itp., zaś bohaterami zazwyczaj była jakaś antynomiczna para, gdzie
jeden biegun reprezentowany był przez osobnika o wyraźnie demonicznych cechach (jak na przykład
Manfred w utworze Walpole'a), zaś drugim biegunem była czysta i niewinna osoba (zazwyczaj jakaś
dziewica), jak Antonia w
Mnichu
. Istotnym elementem powieści gotyckiej był fakt zaistnienia jakiejś
ciemnej zbrodni, która odciskała piętno na fabule, a także wymowie ideowej powieści. Powieść
gotycka była modyfikacją powieści sentymentalnej XVIII wieku.
Romantyzm
(z fr.
romantisme
, od
roman
– powieść, opowieść) – epoka w historii sztuki i literatury,
trwająca od lat 90. XVIII wieku do lat 40. XIX wieku. Romantyzm był ruchem ideowym, literackim i
artystycznym, który rozwinął się początkowo w Europie i wyrażał się w poezji, malarstwie i muzyce.
Preromantyzm
– zespół zjawisk w kulturze i literaturze rozwijający się od połowy XVIIIw. i
zapowiadający nadejście romantycznego przełomu w kulturze europejskiej. Należały do nich:
·
sentymentalizm, eksponujący rolę uczuć,
·
powieść gotycka, intrygująca opisami zdarzeń niezrozumiałych i przerażających,
·
zwrot do przeszłości (przede wszystkim do średniowiecza), a więc do czasów sprzed
panowania "cywilizacji rozumu".
Przedstawiciele preromantyzmu krytykowali oświeceniowy racjonalizm i klasycyzm, odrzucając
jednocześnie sztywne reguły twórczości na rzecz oryginalności, odwoływali się przede wszystkim do
uczuć, natchnienia, indywidualnej zdolności twórczej i wyobraźni.
Sturm und Drang
(także
Okres burzy i naporu
) to nazwa okresu w literaturze niemieckiej
przypadającego umownie na lata 1767-1785. Nazwa wywodzi się od tytułu dramatu niemieckiego
pisarza Friedricha Maximiliana Klingera o tej samej nazwie. Dramat Klingera ukazał się w Polsce w
roku 1901 pod tytułem
Burza i szał
, jednak w odniesieniu do epoki przyjęło się tłumaczenie tego
wyrażenia jako
burza i napór
.
Werteryzm
– model postawy bohatera literackiego, utrwalony w literaturze końca XVIII wieku i w
pierwszej ćwierci XIX wieku, za sprawą powieści Johanna Wolfganga von Goethego
Cierpienia
młodego Wertera
.
Bohatera werterycznego cechowały: wybujała wyobraźnia, uczuciowość, brak zdecydowanego
działania, dążenie do samozagłady, widzenie świata przez pryzmat marzeń i poezji, niezgoda na
konwencje obyczajowe i normy moralne, której towarzyszy pesymistyczne poczucie bezcelowości
życia. Wyraża się to w tak zwanym Weltschmerz, kulminującym się najczęściej w geście
samobójczym. Utwór Goethego oddziaływał na ukształtowanie się swoistego stylu życia. Wśród
młodzieży romantycznej zapanowała moda na ubiór werterowski, czyli żółtą kamizelkę i niebieski
frak. Wiele osób, które przyjęły w życiu postawę werteryczną, tak jak główny bohater powieści
Goethego, popełniło samobójstwo.
Bajronizm
– termin użyty po raz pierwszy przez XIX-wieczną krytykę literacką na określenie kilku
charakterystycznych cech wczesnej twórczości angielskiego poety, George Gordona Byrona. W
późniejszym czasie prąd społeczno-kulturowy powstały, także pojęcie opisujące pewną postawę
wewnętrzną, model zachowania. Pojęcie to odnosi się głównie do literatury i związane jest ze
stworzonym przez G.G. Byrona modelem bohatera romantycznego.
Bajronizm cechuje:
·
bunt przeciwko przyjętym wzorcom kulturowo-społecznym – bohater to buntownik,
charakterystyczny w literaturze romantycznej
·
samotność, skłócenie z otoczeniem – wyalienowanie
·
indywidualizm, okazywany na wszelkich możliwych płaszczyznach
·
rozdarcie wewnętrzne, wieczne cierpienie
·
dwuznaczność moralna
·
skłonność do zemsty
"Sztuka dla sztuki"
co znaczyło, że muzyka przestała być pisana i komponowana na życzenie, ale
wtedy kiedy muzyk miał natchnienie i chciał przekazać własną wypowiedź, wyraz jego idei. Miał
powrócić do natury, do dawnych wierzeń ludowych i korzeni kultury jego narodu.
"Sztuka totalna"
co znaczyło, że muzyka przemawiała do odbiorcy różnymi środkami wyrazu
jednocześnie (np. barwą, słowem, dźwiękiem), by w jak najbogatszy i najszerszy sposób wyrazić
uczucia człowieka.
Kompozytorzy Romantyczni
 Ludwik van Beethoven
 Franz Schubert
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Romantyzm I, PDF'y

Tematy