Rozdział 1, SGS podręcznik

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdział 1
Ocena gotowości szkolnej
1.1.
Pojęcie gotowości szkolnej
Szkoła jest środowiskiem odmiennym od
dotychczas znanych sześciolatkowi. Wymaga
od niego
przystosowania się do nowego trybu
życia, określonego przez systematyczne zaję-
cia, do odmiennego niż domowe, narzuconego
środowiska fizycznego i nauczenia się pracy
w grupie rówieśników pod kierunkiem dorosłego.
W szkole dziecko musi wykazać się odpornością
na wysiłek fizyczny, na stresy związane z oce-
nianiem i rywalizacją, nauczyć się respektowa-
nia ustalonych reguł zachowania. Musi opano-
wać, między innymi, podstawowe umiejętności
czytania, pisania i matematyczne.
Psychologia rozwoju człowieka uznaje roz-
poczęcie nauki w szkole za ważne, normatywne
i krytyczne zdarzenie w życiu każdego z nas.
Zmiany rozwojowe są w tej koncepcji związane
z podejmowanymi przez człowieka formami dzia-
łalności i z tzw. zdarzeniami krytycznymi, które
mają ważny wpływ na jego dalsze życie. W danym
okresie swojego życia człowiek musi wypełnić
zadania rozwojowe, zdobyć pewne umiejętności
i poradzić sobie z trudnymi sytuacjami, tak aby
mógł nastąpić jego dalszy rozwój.
Rozpoczęcie przez dziecko nauki w szkole
może być rozpatrywane jako zdarzenie krytycz-
ne. Zdarzenia krytyczne charakteryzują się tym,
że angażują emocjonalnie, a ich skutki mogą być
zarówno bliskie, jak i odległe w czasie. Czy okażą
się pozytywne, czy nie, zależy od cech dziecka,
jego reakcji na zdarzenie i od kontekstu tego wy-
darzenia, w tym od udzielonego dziecku wsparcia
osób znaczących (Bleja, Sęk 1994).
Ważnym czynnikiem rozwoju jest własna
aktywność dziecka; o jej znaczeniu i uwarun-
kowaniach szerzej piszą w swoim opracowaniu
R. Michalak i E. Misiorna (2006).
Teoretycznym kontekstem dla pojęcia go-
towości szkolnej są psychologiczne kon-
cepcje rozwoju człowieka w ciągu życia.
Kontekst ten tworzą takie pojęcia, jak
zadanie rozwojowe, gotowość do uczenia
się, krytyczne zdarzenie życiowe i własna
aktywność jako ważny czynnik rozwoju.
Zadania rozwojowe związane ze szkołą
W psychologicznych teoriach rozwoju waż-
nym pojęciem jest
zadanie rozwojowe
. Rozpo-
czynając naukę w szkole, dziecko spotyka się
z nowymi oczekiwaniami ze strony nauczycieli,
rodziców, społeczności (Stefańska-Klar 2000).
Z rozpoczęciem nauki w szkole związane są na-
stępujące zadania:
− zdobywanie i stosowanie wi
edzy,
− osiąganie samodzielności i niezależności,
− udziału w życiu grupy rówieśniczej,
− zmiana dominującej formy aktyw
ności z za-
bawy na naukę,
− opanowanie umiejętności pisania i czytania
.
Wypełnienie zadań rozwojowych związa-
nych z pierwszym okresem edukacji szkolnej
jest uwarunkowane opanowaniem przez dzieci
wielu umiejętności. Ze zdobywaniem i stosowa-
niem wiedzy łączą się np. umiejętność skupiania
uwagi, rozwiązywania problemów, umiejętność
czytania i pisania. Z osiąganiem samodzielności
wiąże się umiejętność pokonywania przeszkód,
dążenie do niezależności, a ze współdziałaniem
z rówieśnikami — umiejętność porozumiewania
się i dostosowania do zawartych umów i reguł.
Nauka wiąże się z umiejętnością organizowania
czynności ze względu na cel, dążenia do osiąg-
nięcia wyniku, znoszenia napięć.
Pytanie o gotowość szkolną dziecka doty-
czy jego zachowań i umiejętności zwią-
zanych z różnymi zadaniami rozwojo-
wymi. Oczekiwania społeczne związane
z rozpoczęciem nauki w szkole dotyczą
wielu obszarów aktywności dziecka.
Gotowość szkolna jest pojęciem zwią-
zanym z rozwojem dziecka. Kryteria
gotowości szkolnej są jednak pochodną
systemu edukacji, wymagań nauczyciela
i oczekiwań rodziców.
dziców zdarzenie to wymaga skonfrontowania
postaw, stylu wychowania, systemu wartości
oraz oczekiwań i aspiracji dotyczących dziecka
z publiczną instytucją, jaką jest szkoła.
Gotowość do uczenia się
Innym ważnym pojęciem w psychologicznych
teoriach rozwoju, które podkreśla znaczenie
własnej aktywności dziecka w wielostronnie
uwarunkowanym procesie rozwoju, jest
goto-
wość do uczenia
się
. Gotowość do uczenia się
(Hurlock 1985)
wymaga spełnienia następujących
warunków:
−
zainteresowanie dziecka uczeniem się, chęć
bycia uczonym i
samodzielnego
uczenia się,
−
trwałość zainteresowania, kontynuowanie
uczenia się
pomimo trudności i niepowo-
dzeń
,
−
osiąganie postępów
, choćby niewielkich,
w uczeniu się.
Pojęcie gotowości szkolnej nawiązuje do
przytoczonej definicji gotowości do uczenia się.
Odnajdujemy w nim treści związane z podmio-
towością, samodzielnością i zainteresowaniami
dziecka, z jego dążeniem do pokonywania trud-
ności i osiągnięciami. Pojęcie to skupia naszą
uwagę na dziecku i jego aktywności. Nie dzieli
dzieci na dojrzałe i niedojrzałe, ale na dzieci
w różnym stopniu przygotowane do szkoły.
W praktyce pytanie o gotowość szkolną za-
wsze dotyczy relacji między środowiskiem
szkolnym i rodzinnym a dzieckiem. Oceniając
gotowość, musimy wiedzieć, jaka jest szkoła,
w której dziecko będzie się uczyło, znać szkolne
zadania i odpowiadające im umiejętności dzie-
cka. Kryteria gotowości szkolnej zależą także
od wymagań programowych, metod nauczania
(Gruszczyk-Kolczyńska 1994) i warunków nauki
w szkole.
Korzystna jest także znajomość środowiska
rodzinnego i oczekiwań rodziców wobec dzie-
cka. Dziecko rozpoczynające naukę w szkole
jest bardzo zależne od swoich rodziców. Od ro-
1.2.
Trudności w osiąganiu
gotowości szkolnej
Przyczyny trudności w
osiąganiu gotowości
szkolnej można ująć w trzy kategorie: związa-
ne z osobą dziecka, ze środowiskiem szkolnym
i rodzinnym.
Z osobą dziecka związany jest przede wszyst-
kim stan zdrowia. Od zdrowia i stanu psycho-
fizycznego dziecka zależy jego fizyczna i emo-
cjonalna odporność na wysiłek. Dzieci z prob-
lemami rozwojowymi, chore, niepełnosprawne,
a także dzieci bardzo ruchliwe, o dużej wrażli-
wości emocjonalnej, z problemami z koncentra-
cją, niesprawne ruchowo mają większe niż ich
rówieśnicy trudności z aktywną adaptacją do
szkolnego środowiska.
Druga kategoria przyczyn trudności związa-
na jest ze środowiskiem przedszkola lub szkoły.
Trudne warunki materialne placówki, niedo-
stosowanie środowiska do potrzeb dzieci, nie-
przyjazny klimat w szkole, zła organizacja pra-
cy, brak zaangażowania ze strony nauczyciela
— to możliwe przyczyny trudności w osiąganiu
gotowości szkolnej. Szczególne ryzyko stwarza
stawianie małym dzieciom zbyt trudnych zadań,
brak pozytywnych komunikatów i sztywna, for-
malna dyscyplina.
Trzecia kategoria przyczyn trudności dotyczy
środowiska rodzinnego. Przyczyny mogą tu być
bardzo różne, od nadmiernych, niedostosowa-
nych do możliwości dziecka oczekiwań rodzi-
PODRĘCZNIK
Skala Gotowości Szkolnej
ców do ich nadopiekuńczej postawy (Kozłow-
ska 1996). Problemy rodzinne mogą dotyczyć
konfliktów między rodzicami i przejawiać się
w niespójnym, niekonsekwentnym sposobie wy-
chowania. Trzeba też wspomnieć o problemach
społecznych, takich jak bezrobocie czy uzależ-
nienia rodziców, które są czynnikami ryzyka za-
grażającymi fizycznemu i psychicznemu zdrowiu
dzieci.
Doświadczenia w pierwszym okresie edu-
kacji wpływają na postawę dziecka wo-
bec pracy, ludzi, własnej osoby oraz na
stosunek do osiągnięć i poziom aspiracji
— stąd ich znaczenie i troska pedagogów
o to, aby były pozytywne.
1.3.
Następstwa braku gotowości
szkolnej
1.4.
Znaczenie oceny gotowości
szkolnej
Jak już stwierdzono, dzieci mogą być w róż-
nym stopniu przygotowane do edukacji szkolnej
w zależności od rozpatrywanego obszaru ich ak-
tywności. Jeżeli dziecko rozpocznie naukę bez
osiągnięcia wystarczającej gotowości szkolnej,
a jego trudności nie zostaną rozpoznane i za-
żegnane, to dalszy rozwój dziecka może ulec
zaburzeniu. Zahamowana może zostać jego
aktywność i twórcza postawa wobec zadań.
Dziecko może stać się bierne i nie podejmować
zadań związanych z uczeniem się lub w nieko-
rzystny dla siebie sposób kompensować trudno-
ści (Gruszczyk-Kolczyńska 1994). Niekiedy już
w okresie edukacji wczesnoszkolnej dostrzec
można zapowiedzi typowych, ujawniających się
w związku ze szkołą problemów, określanych
jako osiąganie wyników poniżej możliwości,
zachowania bierno-agresywne czy zespół wy-
uczonej bezradności poznawczej. Trudnościom
dziecka często towarzyszą zaburzenia psycho-
somatyczne (Kozłowska 1996).
Badania i doświadczenia praktyków wskazują
na silny związek niepowodzeń w nauce z proble-
mami emocjonalnymi i nieprzystosowaniem spo-
łecznym. Stwierdzono także, że pomoc udzie-
lona dzieciom wcześnie, na samym początku
drogi szkolnej, wywiera korzystny wpływ na ich
późniejsze decyzje i wybory życiowe (Santrock
1981).
Ocena gotowości szkolnej powinna służyć
wspieraniu rozwoju dziecka. W oparciu o nią po-
winny być projektowane oddziaływania uwzględ-
niające indywidualne potrzeby edukacyjne
i społeczne dzieci. Jak już wspomniano, w ocenie
należy uwzględnić także relację między możli-
wościami dziecka a ofertą środowiska szkolnego
i oczekiwaniami rodziców.
W polskiej tradycji pedagogicznej problem
dojrzałości szkolnej zawsze pojawiał się w kon-
tekście wyrównywania szans i zapobiegania nie-
powodzeniom dzieci z problemami rozwojowymi
i pochodzących ze środowisk o niskim statusie
społecznym (Filipiak 2003, Wilgocka-Okoń 2002).
Działania podejmowane w obszarze oceny goto-
wości szkolnej to, zgodnie z tą tradycją, wy-
równanie szans edukacyjnych i życiowych dzieci
i poprawa jakości życia ich rodzin.
Społeczny sens oceny gotowości szkolnej zo-
stał w ostatnim czasie wzbogacony o hasła zwią-
zane z koncepcją uczenia się przez całe życie,
takie jak zwiększenie dostępu do edukacji, zno-
szenie barier, zmniejszenie dysproporcji eduka-
cyjnych między różnymi środowiskami.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Rozdział 1, SGS podręcznik

Tematy