Rozmowa Hausner, AV dokumentalny, Różne, biuletyny ipn

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
W SŁUŻBIE BOGU,
OJCZYŹNIE I BLIŹNIM
O SKAUTINGU I HARCERSTWIE Z WOJCIECHEM HAUSNEREM
ROZMAWIA BARBARA POLAK
B.P. – Powstałe na początku XX w. harcerstwo jest pierwowzorem wszelkich póź-
niejszych organizacji młodzieżowych, których celem było wychowanie i kształtowa-
nie młodzieży – nawet jeśli ich twórcy ideowo odcinali się od niego. Ale i harcer-
stwo, a wcześniej skauting traiły na przygotowaną glebę – już w XIX w. istniały we
wszystkich zaborach organizacje, stowarzyszenia i tajne związki młodzieżowe.
W.H. – Tak, harcerstwo traiło na podatny grunt,
a.jego założyciele stworzyli pewną syntezę wcześniej-
szych koncepcji. Aleksander Kamiński w.swojej trzy-
tomowej pracy
Polskie związki młodzieży
bardzo do-
kładnie analizuje okoliczności i. warunki działania
dziewiętnastowiecznych organizacji. Miały one wspól-
ny rys – wszystkie były ukierunkowane na sprawę od-
zyskania niepodległości. Najczęściej były niewielkie,
powołane na terenie jednego miasteczka, szkoły czy
środowiska. Na ogół miały charakter samokształce-
niowy, tworząc formacyjny fundament dla młodzieży,
która potem wchodziła w.działalność konspiracyjną
w.różnych częściach dawnej Rzeczypospolitej.
W.pewnym uproszczeniu zwykło się mówić, że har-
cerstwo jest syntezą działań „Sokoła”, abstynenckiego
„Eleusis” i.niepodległościowego „Zarzewia”. W.Krako-
wie oprócz tych niewielkich – ograniczonych do terenu
jednej szkoły – organizacji, istniały także duże, obej-
mujące swą działalnością całe miasto. Do nich należała „Organizacja ćwiczebna mło-
dzieży szkół średnich Krakowa i.Podgórza” z.uznawaną przez władze nazwą, której celem
było wychowanie nie tylko izyczne, ale i.narodowe. Istniał też Związek „Młodzież” – orga-
nizacja abstynencka, którą zakładał m.in. Andrzej Małkowski – przekształcona następnie
w.Związek „Nadzieja”. Miały one wiele elementów, które potem ujawniły się w.metodzie
harcerskiej – praca z.małymi grupami, własna obrzędowość, obyczaje, kładzenie nacisku
na sprawy moralne i.wychowawcze.
B.P. – Co na to zaborcy?
W.H. – Chociaż w.Galicji Polacy cieszyli się względnie największą wolnością, to władze
szkolne generalnie nie akceptowały ruchów czy stowarzyszeń, które przychodziły z.zewnątrz,
a.taki charakter miał skauting, kiedy powstawał na ziemiach polskich. I.to był pewien kło-
pot w.pierwszym roku jego istnienia. Sytuacja zmieniła się wiosną 1912.r., kiedy to Rada
Szkolna Krajowa wyraziła zgodę na działanie drużyn skautowych w.szkołach.
B.P. – Jak tworzyła się koncepcja skautingu?
W.H. – Robert Baden-Powell przez znaczną część swego życia był żołnierzem. Był oicerem
armii brytyjskiej, przebywał m.in. w.Indiach. Uczestniczył we wszystkim, co armia brytyjska
tam robiła. Do swoich myśli wychowawczych dojrzał
de facto
po wojnie burskiej, czyli tak
naprawdę u.schyłku swej wojskowej kariery, podsumowując doświadczenia dobre i.złe..
To, co miał do powiedzenia o.wychowaniu, przede wszystkim chłopców, opierało się głów-
nie na doświadczeniach wojskowych, na kontaktach z.Brytyjczykami mieszkającymi w.ko-
loniach i.chłopcami, którzy jako synowie wojskowych funkcjonowali gdzieś na obrzeżach
garnizonów, oraz na obserwacjach, które poczynił, przebywając w.domu, w.Anglii, już po
wojnie burskiej. Jego książka
Scouting for Boys
powstała w.1907.r., po pierwszym, ekspe-
rymentalnym obozie skautowym. Zebrał w.niej wszystkie swoje doświadczenia.
B.P. – Jak skauting dotarł do Polski?
W.H. – Razem z.wędrującymi po Europie młodymi ludźmi i.docierającą z.nimi literatu-
rą. W.Polsce pierwsze pojawiły się informacje prasowe – ktoś przywiózł egzemplarz an-
gielskiej gazety opisującej działalność skautów. Jesienią 1909.r. w.warszawskim „Świecie”
i.lwowskim „Słowie Polskim” ukazały się artykuły informujące o.skautingu. Do Krakowa
egzemplarz niemieckiej gazety „Pfadinder” opowiadającej o.skautingu przywiózł ze Ślą-
ska jeden ze starszych uczniów Gimnazjum św. Anny. Te pierwsze informacje to nie były
teoretyczne rozważania – opisywały one konkretne działania. Wkrótce dotarła książka
w.wersji angielskiej. To był punkt wyjścia. Książka o.skautingu stanowi pewien fenomen
– jest tak napisana, że jeśli ktoś nie zna skautingu i.nie wie nic o.tym, na czym on po-
lega, ale chce pracować z.młodymi ludźmi, po jej lekturze może rozpocząć pracę. Ba-
den-Powell zaczął odwiedzać skautów w.różnych krajach dopiero po I.wojnie światowej,
gdy ruch skautowy funkcjonował już niemal na całym świecie. Powstawał w.oparciu wy-
łącznie o.lekturę tej książki. Tak było również w.Polsce. Małkowski przetłumaczył ją i.za-
czął tworzyć drużyny skautowe. Metoda była stosunkowo prosta, opisana w.sposób jas-
ny.i.przekonywujący.
B.P. – Używamy zamiennie nazwę harcerstwo i skauting, bo tak właściwie było od
początku.
W.H. – Tak, ten proces rozpoczął się jeszcze przed I.wojną światową, ponieważ od po-
czątku Małkowski i.współpracujący z.nim skautmistrze uważali, że angielską nazwę trze-
ba spolszczyć i.to w.taki sposób, żeby przybliżała polskiej młodzieży ideę wejścia na dro-
gę do niepodległości. Stanisław Broniewski, formułując najkrótszą deinicję harcerstwa,
mówił, że to jest „skauting plus niepodległość”. Już w. 1912.r. zaproponowano zmia-
ny nazw: nie skauting, a.harcerstwo; nie patrol skautowy, tylko zastęp, potem huiec
i.chorągiew, zawołanie „czuwaj” zamiast „bądź gotów” – to wszystko było zaczerpnię-
te.z.polskiej tradycji rycerskiej z.symboliczną dla polskiego harcerstwa postacią Zawiszy
Czarnego.
B.P. – Na kiedy należy datować początki polskiego harcerstwa? I jak one
wyglądały?
W.H. – Najpierw, w.roku 1910, pojawiły się mniejsze grupy, czyli patrole i.zastępy skauto-
we. Zorganizowane drużyny pojawiły się w.1911.r. Za początek harcerstwa przyjmuje się
symbolicznie datę 22 maja 1911.r., kiedy to Andrzej Małkowski podpisał rozkaz powo-
łujący pierwsze drużyny we Lwowie, chociaż różne drużyny istniały wcześniej, np. w.Stryju;
w.Krakowie zalążki drużyn istniały już na początku tego roku, chociaż formalnie powsta-
ły dopiero na jesieni. Oczywiście bardzo różniła się sytuacja skautingu w.poszczególnych
zaborach. W.zaborze austriackim na początku mieliśmy skauting „sokoli”. Polskie Towa-
rzystwo „Sokół” było legalne, więc skauting też był legalny. W.zaborze rosyjskim skauting
powstawał na bazie istniejących na terenie szkół organizacji młodzieży. Pierwsze drużyny
zakładane w.prywatnych gimnazjach były tajne. Władze patrzyły na skautów z.dużą nieuf-
nością, coraz częstsze były rewizje i.aresztowania. W.zaborze niemieckim, w.Poznaniu, sy-
stematyczną pracę skautową rozpoczęły organizacje samokształceniowe. W.innych ośrod-
kach Wielkopolski drużyny skautowe ukryły się pod szyldem Towarzystwa Tomasza Zana.
W.1915.r. władze niemieckie wydały polecenie rozwiązania drużyn skautowych.
Pierwsze drużyny skautowe powstawały w.dużych środowiskach miejskich, m.in. we
Lwowie, w.Krakowie, Warszawie i.Poznaniu, w.Wilnie nieco później. To było bardzo dyna-
miczne zjawisko, różnice w.dacie powstania drużyny w.nowym miejscu liczyły się w.tygo-
dniach, wystarczyło, że dotarła tam literatura skautowa. Przed I.wojną w.harcerstwie było
kilkanaście tysięcy młodych ludzi, początkowo to byli tylko chłopcy, choć niebawem zaczę-
ły powstawać drużyny żeńskie. Ruch skautowy adresował swoją ofertę do młodzieży gim-
nazjalnej, czyli starszych klas dzisiejszego liceum. Powstało także wiele akademickich dru-
żyn skautowych.
Struktura wiekowa organizacji była znacznie bardziej spłaszczona, różnica wieku
i.mentalności między skautem a.skautmistrzem (czyli instruktorem w.harcerstwie) była sto-
sunkowo niewielka. Na początku był to zatem bardziej spontaniczny ruch społeczny niż
organizacja.
B.P. – Bardzo szybko pojawiły się zewnętrzne oznaki przynależności organi-
zacyjnej.
W.H. – Wzorowano się na skautingu brytyjskim. Wprowadzono więc mundury khaki i.ka-
pelusze skautowe. Na zdjęciach z.tamtego czasu widać, że do stroju nie przywiązywano
zbyt wielkiej wagi – były drużyny jednolicie umundurowane i.wyposażone, a.w.innych cywil-
ne ubrania były trochę „podrasowane” do typu skautowego. Pojawiły się odznaki, najpierw
wymyślane czy ustalane lokalnie. Niemal od początku, czyli od 1911.r., zaczęło wychodzić
pismo „Skaut” redagowane przez Andrzeja Małkowskiego, które już na początku 1912.r.
ogłosiło konkurs na odznakę skautową. Wśród nagrodzonych prac był pomysł ks. Kazimie-
rza Lutosławskiego, aby wykorzystać Krzyż Virtuti Militari, co stanowiło nawiązanie do idei
niepodległościowej. Tak zrodził się Krzyż Harcerski, który w.prawie niezmiennej formie prze-
trwał do dzisiaj. U.nasady ramion umieszczono okrąg symbolizujący jedność ideową skau-
tingu, czyli harcerstwa. Krzyż spowja wieniec z.liści laurowych i.dębowych, z.czasem na nich
pojawiło się hasło „Czuwaj!”, a.w.węźle Krzyża symbol ogólnoskautowy – liljka, w.harcer-
stwie wzorowana na lilii andegaweńskiej, z.literami ONC (Ojczyzna, Nauka, Cnota). Na
ramionach Krzyża pojawiły się drobne kropeczki symbolizujące dobre uczynki, które skaut
i.harcerz miał spełniać. W.tradycji polskiej Krzyż Harcerski ma ogromną wartość. Prawdziwy
harcerz musi na niego zapracować i.być dopuszczonym do Przyrzeczenia Harcerskiego.
B.P. – Jakie były założenia wychowania skautowskiego i harcerskiego?
W.H..–.W.pracy drużyny skautowej istniały trzy obszary. Pierwszy to spotkania, czyli zbiórki;
kończyły się one „pogawędką” – gawędą na tematy historyczne – o.charakterze ideowym,
która miała na celu przekazywanie wartości wynikających z.Prawa i.Przyrzeczenia Harcer-
skiego. Zadaniem harcerzy i.skautów było angażowanie się w.toczące się wokół życie..
Posługując się przykładem Krakowa, można zauważyć, że młodzi ludzie pojawiali się wszę-
dzie tam, gdzie coś się działo – o.czym czytamy w.ówczesnych kronikach szkolnych lub
kronikach drużyn – od odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w.Krakowie, zlotu sokolego,
sypania krakowskich kopców po wydarzenia o.charakterze patriotycznym. Zaangażowa-
nie we wszystkie akcje społeczne było integralną częścią wychowania skautowego. Bardzo
istotne było powiązanie skautingu z.przyrodą, co praktycznie przejawiało się w.dziesiątkach
ćwiczeń, wycieczek, biwaków, zajęć terenowych, które w.tamtym czasie wprost przekładały
się na ćwiczenia o.charakterze wojskowym, chociaż nie obejmowały one nauki strzelania.
Część harcerzy równolegle uczestniczyła w.działalności szkół wojskowych, które na terenie
Galicji tworzył Józef Piłsudski. W.momencie powstania Legionów tacy skautmistrze ujaw-
nili się jako oicerowie bądź podoicerowie legionowi. Z.krakowskiego skautingu wyrósł
m.in. Juliusz Ulrych, legionista i.późniejszy minister. Skautmistrzem był Władysław Smolar-
ski, pułkownik, we wrześniu 1939.r. dowódca piechoty dywizyjnej 17. wielkopolskiej DP. Ta-
kich były dziesiątki. Do tego, że byli skautami przed I.wojną światową, m.in. przyznawali się
Stefan Grot-Rowecki i.Witold Pilecki. W.wielotomowym
Małopolskim słowniku uczestników
walk o niepodległość w latach 1939–1956
są biogramy dziesiątków ludzi, którzy byli zaan-
gażowani jako wojskowi w.II wojnie światowej, a.przedtem byli harcerzami.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Rozmowa Hausner, AV dokumentalny, Różne, biuletyny ipn

Tematy