Ryszard Polak, Po polsku, Feliks Koneczny

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->160Włodzimierz DłubaczCzłowiek w Kulturze 10wartości". Pierwszą z nich była i jest tradycyjna kultura europejskazwiązana z filozofią klasyczną i religią chrześcijańską. U jej podstawległy cztery fundamentalne wartości — prawda, dobro, piękno iświętość. W okresie Oświecenia pojawiła się „druga" Europa odwo­łująca się do sztandarowego hasła Rewolucji Francuskiej — równo­ści, wolności i braterstwa . Dzisiaj żyjemy w czasach„zdemokratyzowania" takiej wizji Europy. Te dwie kultury prowadząze sobą walkę, a jest to bitwa o człowieka! — o jego świadomośći kierunek działań. Tym bardziej więc potrzeba nam dziś prawdziwejfilozofii człowieka — znajomości prawdy o ludzkim bycie. To jednaknie wystarczy aby ocalić Europę. Poznaną prawdę trzeba głosići wedle niej żyć. Jeżeli więc ludzie „dobrej woli" nie zorganizują sięi nie będą bronić obiektywnych wartości europejskiej kultury, to jejnie będzie. Dziękuję za uwagę.14Ryszard PolakFeliks KonecznyBiografía uczonego„Wartości" te, ze swej istoty chrześcijańskie, zostały zsekularyzowanei oparte o „immanentny rozum". Na gruncie oświeceniowej (deistycznej)negacji Bożej Opatrzności powstały ideologie(vide:liberalizm, socjalizm),które wyznaczyły czysto ziemskie cele życia człowieka i społeczeństwa.14Feliks Koneczny urodził się w Krakowie 1 listopada 1862 roku. Jaktwierdzi T. S. Grabowski, pochodził on z ubogiej rodziny czeskiej,która z Moraw przeniosła się na stałe do Krakowa . Informację tęuzupełnił wnuk naszego uczonego, który w swoich poprawkach, po­czynionych do życiorysu dziadka, pisał w 1951 roku, że jego polscyprzodkowie przybyli na Morawy z armią Jana I I I Sobieskiego, wy­prawiającego się na Wiedeń. Ojciec Feliksa mieszkał w Krakowiei tam studiował do roku 1846, kiedy to został usunięty z uniwersytetuza udział w wypadkach galicyjskich . Potem pracował jako urzędnikna kolei. Jego matka, Józefa z domu Braza, dosyć wcześnie zmarła,a wychowaniem młodego Feliksa zajęła się druga żona Józefa Ko-necznego, Helena Nowakowska. Jak podają źródła, przyszły uczonyjuż nigdy nie zaznał takiego ciepła domu rodzinnego, jak poprzednio.Przyszły historiozof uczęszczał do Gimnazjum św. Jacka, gdzie lekcjehistorii pobierał u znanego w środowisku krakowskim nauczycielaAugusta Sokołowskiego, a potem od 1883 roku studiował na Wy­dziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie swoichstudiów zetknął się z licznym gronem historyków światowej sławy,wśród których na szczególną uwagę zasługują: Stanisław Smolka i12T. S. Grabowski,Feliks Koneczny(l.XI. 1862-10.11.1949), „KwartalnikHistoryczny" 57: 1949, s. 334-340.Poprawki poczynione przez wnuka prof. F. Konecznego Jacka Koneczne-go, w: F. Koneczny,O ład w historii,Warszawa 1991, s. 167.12162Ryszard PolakFeliks Koneczny. Biografia uczonego163Wincenty Zakrzewski. Stanisława Smolkę uważano powszechnie za„czołowego pośrednika między nauką europejską i polską" .Był onznakomitym metodologiem historii o zainteresowaniach historiozo­ficznych. Historię traktował jako odrębną dyscyplinę humanistyczną zpogranicza nauki i sztuki . Zakrzewski z kolei, był historykiem stro­niącym od śmiałych hipotez i efektownych dedukcji. Cenił bezwzględ­ne dążenie do prawdy, a w badaniach swoich posługiwał się ścisłąanalizą bogatych źródeł historycznych . Wpływ tego ostatniego nazainteresowania naszego uczonego był olbrzymi, co sam zresztą pod­kreślał w jednym ze swych dzieł . Inną indywidualnością, z którązetknął się Koneczny na Uniwersytecie Jagiellońskim, był MichałBobrzyński, który jako jeden z pierwszych historyków polskich podjąłbadania nie tylko nad historią polityczną Polski, lecz także nad histo­rią polskiego prawa prywatnego i rodzinnego . Zdaniem Bobrzyńskie-go o „rozwoju narodu decyduje stan moralny, intelektualny i gospo­darczy masy społecznej". Najważniejsze dzieło naukowe swegożycia pt.Dzieje Polski w zarysienapisał Bobrzyński w latach1877-78. Starał się w nim wykazać, że ilekroć naród polski wytwo­rzył silne i uświadomione organa władzy naczelnej, tyle razy osiągałwyższy stopień potęgi i rozwoju. Kataklizmy polityczne były, zda-34567s9J. Skoczyński,Idee historiozoficzne Feliksa Konecznego,Kraków 1991,s. 15. O myśli metodologicznej tej postaci i zapatrywaniach historycznychoraz metodologicznych tego uczonego zob.: A. F. Grabski,Orientacjepolskiej myśli historycznej,Warszawa 1972, s. 326-340.J. Skoczyński,Idee historiozoficzne...,s. 15.L. Boratyński,Wincenty Zakrzewski,w: „Kwartalnik Historyczny" 1918,nr 32, z. 2/3, s. 396.Zob. F. Koneczny,Prawa dziejowe,Londyn 1982, s. 1.S. Estreicher,Michał Bobrzyński,Warszawa 1936, s. 21.Tamże, s. 36, zob. także: W. Kaute,Synteza dziejów Polski MichałaBobrzyńskiego,Katowice 1993, s. 39-68.Pierwsze wydanie książkowe ukazało się w 1879 roku jako dzieło jedno­tomowe, a w II i I I I wydaniu (1880 i 1887-90) jako dwutomowe, w wyda­niu IV (1927-1931) jako trzytomowe. Potem ukazało się jeszcze kilkana­ście wydań tegoż dzieła.356789niem Bobrzyńskiego, wynikiem słabej władzy naczelnej i niezrozu­mienia potrzeb zbiorowych. Temu też przypisał rozbiory, gdyż, jaktwierdził, ze słabości naszej umieli korzystać sąsiedzi. Mamy prawoprzypuszczać, że cieszący się w okresie studiów Konecznego w Uni­wersytecie Krakowskim dużą popularnością Bobrzyński, dostarczyłnaszemu uczonemu podstawowych inspiracji, skłaniających go doposzukiwania w historii zrzeszeń ludzkich na świecie, określonychpraw i reguł moralnych.W Krakowie prowadzili również w tym czasie wykłady tacy znanipolscy filozofowie jak: Maurycy Straszewski i ks. Stefan Pawlicki.J. Skoczyński pisze o nich, że„obaj byli historykami filozofii reali­stycznej, upatrującymi punkt wyjścia wszelkiego filozofowaniaw akcie doświadczenia własnego istnienia ".Ks. Stefan Pawlickiwykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim filozofię grecką i chrześci­jańską oraz teologię fundamentalną w latach 1882-1910. Prezentacjęjego poglądów jako filozofa i badacza dziejów filozofii przyniosłygłównie: rozprawa pt.Kilka uwag o podstawie i granicach filozofii,polemika z jezuitą Marianem Morawskim podjęta na łamach„Przeglądu Polskiego", głównie dwutomowe dzieło historyczneHisto­ria filozofii greckiej,a także niektóre drobne publikacje filozoficzne,oraz prace z pogranicza problematyki filozoficznej socjologiczneji psychologicznej". Podstawowym jego dziełem, które jak pisał Ma­rian Morawski, uznać można za zarys całej jego filozofii , byławspomniana już rozprawa z 1878 rokuKilka uwag o podstawiei granicach filozofii.W niej to Pawlicki dokonując rozrachunkuz filozofią Kartezjusza stwierdził, że wszystkie złe następstwa, jakieów filozof spowodował, wywodzą się z tego samego źródła: obierając1012J. Skoczyński,Idee historiozoficzne...,s. 17.M.Mylik,Stefan Pawlicki — jeden z prekursorów socjologii w Polsce,„Studia Socjologiczne" 1991, nr 1-2, s. 7 — 13; tenże,Udział polskichuczonych w przygotowaniu encykliki „Rerum novarum",„Przegląd Reli-giologiczny" 1993, nr 3, s. 41 — 48.M. Morawski,Kilka słów o książce „Filozofia i jej zadania",„PrzeglądLwowski" 1878, t. 15, s. 542.101112164Ryszard PolakFeliks Koneczny. Biografia uczonego165osobę ludzką za wyjściową zasadę filozofowania, mówił on nie o całejosobie, a tylko o jednej z jej władz, o myśleniu, rezygnując z innychrównie koniecznych jej objawów, jak np. czucie i działanie.„ Człowiek nie jest połączeniem dwóch jestestw — pisał — któreobojętnie obok siebie istnieją łecz naturą jedną /.../. Owocem tejspójni jest ludzka osoba, która nie będąc ani duszą ani ciałem, jestnierozerwalną jednością. Ta sama osoba myśli i rozciągła jest" .Osoba ludzka to coś o wiele więcej niż prosty związek jej części,tj. duszy i ciała. Jest to całość, której nie da się rozłożyć na proste,samoistne elementy. Poglądy te przejął w głównych swych zarysachKoneczny, chociaż przedstawił je w nieco inny sposób . Niemniejjednak wpływ analiz filozoficznych Pawlickiego na poglądy Konecz-nego wydaje się być znaczący. Maurycy Straszewski (1849-1921)wykładał w omawianym przez nas okresie filozofię i pedagogikę naUniwersytecie Jagiellońskim. Interesował się szczególnie historią filo­zofii . Najbardziej znany jest jednak jako autor nowej koncepcji me­tafizyki indywidualnej. Przeciwstawił ją metafizyce tradycyjnej, którabudowana była, jego zdaniem, na dogmatycznie przyjmowanych zało­żeniach. Nowa metafizyka miała być, zdaniem Straszewskiego, two­rzona przy pomocy trzech metod: krytyczno-historycznej, krytyczno— biologicznej i psychologicznej, oraz analityczno-epistemo-logicznej,. Na podstawie tych metod metafizyka indywidualna miałaodpowiedzieć na wiele pytań, np. co to jest świadomość, na czympolega ład i porządek w świecie itp. . Interesującym nas tutaj roz­działem w twórczości Straszewskiego jest zwłaszcza jego filozofia13141516dziejów, owoc długoletnich studiów nad historią ludzkiej myśli. Dzię­ki szeroko rozumianej metodzie porównawczej, miała ona odkryćwspólne tendencje rozwojowe różnych kultur, m.in. hinduskiej i euro­pejskiej . Straszewski próbował także formułować pewne tezy ogól­ne, mające charakteryzować całość procesów myślowych. Dowodziłmianowicie, że wszystkie filozofie rodzą się z religii i przyczyniają siędo rozwoju nauk przyrodniczych. Zakres problemów, szczególniemetodologicznych i historiozoficznych, jakimi ten autor się zajmował,był bardzo duży. Podobne podejście charakterystyczne jest równieżdla Konecznego, zwłaszcza w jego porównawczej nauce o cywilizacji.Swoją wiedzę o kulturach chińskiej i hinduskiej czerpał nasz autor nietylko, jak się wydaje, z dzieł późniejszych autorów, lecz również odStraszewkiego, który był jego wysoko cenionym mistrzem w okresiestudiów na Uniwersytecie Jagiellońskim. Inspiracja F. Konecznegomyślą M. Straszewskiego widoczna jest w jego dziełach zwłaszczawtedy, gdy krytykował on materializm, pozytywizm, liberalizm, so­cjalizm, darwinizm i idealizm niemiecki.17S. Pawlicki,Kilka uwag o podstawie i granicach filozofii,Kraków 1878, s. 29.Por. rozdz. 1.2.Świadczą o tym jego dzieła:Jan Śniadecki. Jego stanowisko w dziejachoświaty ifdozofii w Polsce,Kraków 1875;Dzieje filozofii w zarysie,t. 1,Ogólny wstęp do dziejów filozofii i dzieje filozofii na Wschodzie,Kraków1894,Dzieje filozoficznej myśli politycznej w okresie porozbiorowym,t. 1,Od rozbiorów do 1831 r.,Kraków 1912; O postaci tegoż uczonego zob.:A. Szymański, Śp. M. Straszewski, „Glos Lubelski" 8: 1921, nr 59, s. 2.N. Łubnicki,Maurycy Straszewski — empirysta i metafizyk,w: tenże,Światopoglądy, Warszawa 1973.131415Jednym z innych, znanych nauczycieli Feliksa Konecznego,w okresie jego studiów uniwersyteckich, był Stanisław Tarnowski.Dowodem wpływu tego historyka literatury, publicysty i polityka nanaszego autora są chociażby dwie jego prace:Życie i zasługi AdamaMickiewicza(1898) orazTeatr Krakowski(1907) w których, podob­nie jak Tarnowski, podjął się dzieła popularyzacji najdonioślejszychosiągnięć polskiej kultury narodowej okresu zaborów. Na uwagę za­sługuje szczególnie to ostatnie dzieło. Jest to zbiór recenzji teatralnychzamieszczonych przez Konecznego w „ Przeglądzie Polskim" w latach1896-1905.„Poziom analiz dzieła scenicznego, osiągnięty przezeń wtym trudnym gatunku, był tak wysoki, iż dał asumpt ZbigniewowiM. Straszewski,Powstanie i rozwój pesymizmu w Indyach,Kraków1884; tenże,Sprawa chińska w świetle filozofii dziejów i etyki,Kraków1901; tenże,W dążeniu do syntezy. Pomysły i szkice z lat 1877 do 1907,Warszawa 1908.17166Ryszard PolakFeliks Koneczny. Biografia uczonegon167Raszewskiemu do nazwania naszego polihistora naj- większym byćmoże polskim sprawozdawcą teatralnym " .Studia w Uniwersytecie Jagiellońskim ukończył Koneczny w 1888roku, po przedłożeniu Radzie Wydziału Filozoficznego pracy doktor­skiej noszącej tytułNajdawniejsze stosunki Inflant z Polską dor. 1393.Rozprawa jego spotkała się z dużym uznaniem recenzentówA. Lewickiego i W. Zakrzewskiego, którzy podkreślali„niepospolitytalent kombinacyjny"doktoranta, chociaż jednocześnie zarzucali muzbyt daleko idące wnioski, które jakoby wysuwał na podstawie zbytfragmentarycznych wiadomości" Promocja doktorska Feliksa Ko­necznego odbyła się 2 lipca 1888 roku. Pod koniec 1889 roku wraz zeStanisławem Widakiewiczem nasz uczony wyjechał do Rzymu, celemprzeprowadzenia kwerendy w udostępnionych historykom polskimprzez papieża Leona X I I I archiwach watykańskich . Badania histo­ryków polskich w Watykanie, a w szczególności naszego przyszłegohistoriozofa, dotyczyły min. misji Possevina w Polsce, Rosji i Szwecjiw latach 1579-1585. Na podstawie swych badań napisał F. Konecznyszereg interesujących, wnoszących wiele nowych ustaleń zapełniają­cych luki w historii tego okresu dziejów powszechnych i Polski arty­kułów, opublikowanych na łamach czasopism historycznych . Popowrocie z Włoch podjął pracę w Akademii Umiejętności jako po­mocnik kancelaryjny (1890-1891), a następnie adiunkt (1891-1897).Równocześnie, od 1891 roku, był współpracownikiem Komisji Histo­rycznej Akademii Umiejętności. Potem, do 1919 roku, pracował wBibliotece Jagiellońskiej. Sprawował tam funkcję praktykanta, a od1 920211900 - kierownika działu rękopisów. Uczestniczył także w moderni­zacji Biblioteki, którego to zadania podjął się w 1906 roku jej nowy,po Karolu Estreicherze dyrektor - Fryderyk Papee. Miała ona przy­czynić się, w myśl założeń pomysłodawców tego przedsięwzięcia, doprzystosowania tego obiektu do nowych, szeroko zakrojonych zadaństojących przed uczonymi polskimi na progu XX wieku. W tym cza­sie napisał szereg książek historycznych o charakterze syntetycz­nym , między innymi pierwszą w Polsce historię Śląska zatytułowanąDzieje Śląska,napisaną w 1896 roku za zachętą śląskiego polityka —Adama Napieralskiego . Za swą pracę pod tytułemJagiełło i Witoldotrzymał nawet renomowaną nagrodę Towarzystwa Historyczno -Literackiego w Paryżu (1893).2223Ważnym odcinkiem działalności Konecznego do 1919 roku, byłajego twórczość publicystyczna. Od stycznia 1905 roku do lipca 1914pełnił funkcję redaktora „Świata Słowiańskiego", pisma poświęcone­go„przeglądowi spraw słowiańskich ze stanowiska polskiego" .24J. Bartyzel, Wprowadzenie, w: F. Koneczny,Święci w dziejach narodupolskiego,Kraków 1988, s. 12.Cyt za: J. Skoczyński,W poszukiwaniu sensu dziejów,„ Kierunki" 33:1988, nr 38, s. 4.Zob. szerzej: D. Rederowa,Ze studiów nad kontaktami Akademii Umie­jętności z nauką obcą. Ekspedycja rzymska 1886 - 1918,„Rocznik Biblio­teki PAN w Krakowie" 1958, t. 4, s. 246 in.Na ten temat zob. min.: Materiały do działalności Komisji HistorycznejAkademii Umiejętności w Krakowie w latach 1873 - 1918, Wybór źródeł,wyd. D. Rederowa, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1974, s. 28.192021Spod jego pióra wyszły m. in.Dzieje Polski za Piastów(1902),DziejePolski za Jagiellonów(1903),Geografia historyczna(1905),DziejePolski(1908). Prace te wychodziły głównie nakładem TowarzystwaOświaty Ludowej i Macierzy Polskiej.M. Czapliński,Adam Napieralski. Biografia polityczna1861-1928,Wrocław 1974, s. 30. Sprawie Śląska, w szczególności zaś przynależnościetnicznej tej ziemi do Polski, poświęcił nasz uczony kilka swych publikacji.Do nich należą min.W sprawie górnośląskiej(1903),Stosunki społecznei ekonomiczne na Śląsku polskim(1909). Szczególną rolę historycznązwłaszcza w dobie konferencji pokojowej w Wersalu po I wojnie światoweji plebiscytów oraz powstań śląskich odegrały, jak się wydaje, dwie jeszczeinne jego broszury:Oświęcimskie niemieckie czy cieszyńskie polskie(1917)iCzeskie a polskie prawa historyczne do Cieszyńskiego(1919). Były one,obok prac E. Romera, fundamentalnymi dokumentami, które posłużyłydelegacji polskiej pod przewodnictwem Romana Dmowskiego za źródłoargumentów za tym, aby domagać się od zwycięskich mocarstw zachod­nich przyłączenia prastarej ziemi Śląskiej do Macierzy.Na numer miesięcznika składały się: artykuły, listy i przemówienia,recenzje, korespondencje, przegląd prasy słowiańskiej, bibliografia, oraz222324168Ryszard PolakFeliks Koneczny. Biografia uczonego28169Było ono organem powstałego w 1901 roku w Krakowie Klubu Sło­wiańskiego, przekształconego następnie w którym działali wybitniluminarze tamtejszego środowiska uczonych, min. M. Zdziechowski,Henryk Gluck, Franciszek Morawski, Jarosław Goli, Henryk Ułaszyn,Stanisław Zdziarski i August Sokołowski . Celem, jaki stawiali sobietwórcy tego pisma było urzeczywistnienie idei, aby„polskość pogo­dzić ze słowianofilstwem bez jakiegokolwiek dla naszej indywidual­ności narodowej uszczerbku" .Koneczny zamieścił w tym periodykukilkanaście artykułów o różnorodnej tematyce, które dotyczyły, ogól­nie rzecz ujmując, problematyki stosunków polsko-rosyjskich, polsko-ruskich i polsko-czeskich . Nasz uczony publikował także na łamachkrakowskiego dwutygodnika ilustrowanego „Świat" (1895), orazdziennika katolickiego „Głos Narodu", gdzie sprawował przez rokfunkcję zastępcy redaktora naczelnego.252627W październiku 1919 roku nasz autor został zastępcą profesoraw reaktywowanym wówczas Uniwersytecie Stefana Batoregow Wilnie. Równocześnie uzyskał habilitację na podstawie wcześniejwydanej pracy pt.Dzieje Rosji do 1449i wygłoszonego dnia 20 maja1920 roku wykładu habilitacyjnegoWołoskie pierwiastki w geneziecaratu moskiewskiego.Recenzenci wspomnianej rozprawy, wielcezasłużeninota benedla nauki polskiej historycy Władysław Konop­czyński i Wacław Sobieski, zwracali wówczas uwagę na„niepos­politą wartość informacyjną"zaprezentowanego przez naszegokronika. Ogółem ukazało się 117 numerów „Świata Słowiańskiego". Poje­dynczy numer pisma liczył od 4 do 5 arkuszy druku." A. Giza,Neoslawizm i Polacy,Szczecin 1984, s. 32.„Świat Słowiański" 2: 1907, nr 1, s. 1-17. O „Świecie Słowiańskim" zob.szerzej: J. Myśliński,Studia nad polską prasą społeczno - politycznąw zachodniej Galicji 1905 - 1914,Warszawa 1970, s. 324 - 326.O działalności F. Konecznego jako redaktora i publicysty wspomnianegopisma zob. szerzej: R. Polak,Idee słowianofdskie w publicystyce politycz­nej Feliksa Konecznego. Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof.dr hab. Jana Ziółka,Lublin 1994 (maszynopis w Bibliotece Uniwersytec­kiej KUL).526uczonego dzieła . W czerwcu 1920 roku Koneczny otrzymał nomina­cję na profesora nadzwyczajnego, a w październiku 1922 — na profe­sora zwyczajnego w Uniwersytecie Stefana Batorego. Na uczelni, zktórą związał się na kilka lat, prowadził wykłady poświęcone historiiSłowiańszczyzny, oraz proseminarium. W tym czasie wydał kilkanastępnych książek, min.O pierwotnej polskości Ziemi Chełmskiej iRusi Czerwonej(1920),Rzekoma koalicja Litwy z Tatarami przeciw­ko Moskwie w 1480 r.(1923),Dzieje Rosji, skrót(192U,DziejePolski popularne(1922),Dzieje administracji w Polsce w zary­sie (1924),JerzySemenowiczOstrogskiwNowogrodziew 1458-59(1925),Geneza uroszczeń Iwana III do Rusi(1926),Kultura czynu u Staszica(1926),Sprawa z Mengli Girejem(1927),Wiadomość z r. 1447 o stanie ludu wiejskiego w Polsce czy na Li­twie?(1929),Litwa a Moskwa(1929),Uwaga o Józefie Gołuchow-skim(1929)Sprawa ks. Geldrii 1389 r.(1930),Vitoldiana(1931),oraz najważniejszą z nich pt.Polskie logos a ethos(1921). Zdobyłsobie także popularność jako autor popularnego podręcznika szkolne­go przeznaczonego dla nauczycieli szkół średnich -Skrótu do naukihistorii polskiej.Współpracując z wieloma pismami, zamieszczał tamrównież swoje artykuły . Uczestniczył również w konferencjach na­ukowych o ogólnopolskim znaczeniu. Na forum IV PowszechnegoZjazdu Historyków Polskich, odbywającym się w roku 1925 w Po­znaniu, wygłosił referatDo metodologii nauki o cywilizacji,w któ­rym przedstawił zebranym tam historykom krótki zarys swojej kon­cepcji historiozoficznej. Na Katolickim Uniwersytecie Lubelskimwziął udział w 1936 roku w sesji naukowej w ramach organizowa­nych przez tą uczelnię, dzięki wsparciu biskupa ordynariusza diecezjilubelskiej ks. Mariana Fulmana, Uniwersyteckich Wykładów dla Du­chowieństwa. Wygłosił on wtedy wykład pt.Napór Orientu na Za­chód,w którym skrytykował popularny wówczas system historiozo-29J. Skoczyński,W poszukiwanius. 4.Były to min.: „Kwartalnik Historyczny", „Przegląd Powszechny",„Ateneum", „Ateneum Wileńskie", „Muzeum", „Tęcza", „Myśl Narodo­wa", „Życie Urzędnicze", „Rzeczpospolita", „Świat".2829 [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • frania1320.xlx.pl

    • Tematy