Rodzinne „sprawstwo” inteligencji muzycznej dziecka, psychologia i muzyka

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Pedagogika Rodziny. Family Pedagogy
nr 1(2)/2011, ss. 89–93
Dariusz Wiśniewski
Rodzinne „sprawstwo” inteligencji muzycznej dziecka
Streszczenie
Rozwój to ciąg zmian zarówno ilościowych, jak i jakościowych, które zachodzą w danym okresie
czasu. W rozwoju inteligencji ma znaczenie zarówno czynnik genetyczny, jak również społecz-
ny. Wśród czynników rozwojowych znajdują się: środowisko życiowe biosu wraz ze środowi-
skiem naturalnym, środowisko wychowawcze, środowisko pedagogiczne, środowisko ducho-
we. Autor wskazuje na istotny wpływ czynnika rodzinnego na inteligencję muzyczną dziecka.
Summary
The development is a series of changes, both quan�ta�veandqualita�ve, whichoccur in
a given period of �me.Inthedevelopmentofintelligenceplayanimportantrolebothgene�c
and social factors. Among the developmental factors are: Bios Habitat along with the natu-
ral environment, educa�onalenvironment,teachingenvironment,spiritualenvironment.The
author points out the signiﬁcantinﬂuenceoffamilyfactorsonchildren’smusicalintelligence.
1. Wychowawcze wpływy rodziny na tle podstawowych czynników rozwoju
osobowościowego
Mówiąc o rozwoju, mamy zwykle na uwadze ciąg zmian (ilościowych i jakościo-
wych) zachodzących w określonym wymiarze czasowym. Rozwój ilościowy ozna-
cza rozrost poszczególnych części ciała oraz dyferencjację (zróżnicowanie, specjali-
zację funkcji). Rozwój jakościowy to dojrzewanie, łączenie się części ciała w całość,
integracja. I w takim znaczeniu rozważany jest rozwój człowieka, będący skutkiem
ciągłej aktywności czynnika względnie stałego, czyli genotypu oraz czynnika szyb-
kiej zmiany (wielokomponentowego), czyli otaczającego środowiska.
Poznanie warunków ludzkiego rozwoju jest pierwszym krokiem do jego ra-
cjonalizacji – stosownego wpływania na przebieg rozwoju, ograniczenia oddzia-
ływań niekorzystnych, pokierowania przemianami biologicznymi i społecznymi.
Rozwój ﬁzyczny wyraża się w zmianach anatomicznych i ﬁzjologicznych (funkcjo-
90
Dariusz Wiśniewski
nalnych). Rozwój psychiczny (w tym osobowościowy) oznacza rozwój umysłowy,
emocjonalny, motywacyjny, społeczno-moralny.
W obrębie współczesnych nauk funkcjonują różne teorie rozwoju. Rozpatrzmy
przykład S. Szumana i S. Kunowskiego.
S. Szuman (1964: 95) podstawowe czynniki rozwoju grupuje w dwu działach:
I. Czynniki wewnętrzne
(biologiczne)
II. Czynniki zewnętrzne
(środowiskowe, społeczne)
a) anatomiczne i ﬁzjologiczne wypo-
sażenie oraz rozwojowe kształtowanie
się organizmu dzieci i młodzieży
a) bodźce i wpływy środowiskowe-
warunkującei aktualizujące rozwój
psychiki dzieci i młodzieży
b) potrzeby, skłonności i dążenia
stojące u źródeł aktywności własnej
dziecka
b) umyślne, celowe rozwijanie
i kształtowanie przez nauczanie
i wychowanie.
Do teorii warstwicowej W. Flitnera, S. Hessena S. Kunowski (1993: 164–259)
wprowadził istotne poprawki. Założył dynamiczność w ujmowaniu nakłada-
jących się jednych na drugie warstw (jak w geologii „górotwórcze warstwice”).
W ten sposób doszedł do teorii wszechstronnego rozwoju wyjaśniającej przebieg
normalnej progresji wychowawczej, a na jej tle możliwości zastoju (degresji) oraz
rozkładu i dezyntegracji w procesie wykolejenia (regresji). Czynnikami (dynami-
zmami) rozwojowymi są tu:
1) środowisko życiowe biosu (gr.
bios
– życie) wraz ze środowiskiem naturalnym,
2)środowisko wychowawcze etosu (gr.
ethos
– obyczaj, przyzwyczajenie) (środowisko
społeczne i społeczno-kulturalne),
3) środowisko pedagogiczne agosu (gr.
ago
– prowadzę),
4) środowisko duchowe (kultury, historii, losu, łaski).
We wszystkich wymienionych czynnikach (dynamizmach) rodzice zaznaczają
swą „obecność” i niekwestionowaną rolę do spełnienia. To z połączenia dwóch
komórek płciowych (jaja i plemnika) powstaje nowa komórka zwana zygotą, a z tej
uformowuje się niezwykle zróżnicowany i skomplikowany organizm ludzki. Na
początku są rodzice, którzy pośredniczą w przekazie zaprogramowanego w genach
dziedzictwa wszystkich przeszłych pokoleń. Wrodzone wyposażenie wzbogaca
się i dochodzi do nowych standardów wskutek oddziaływań otoczenia podobnie
jak nasienie roślinne kiełkujące pod wpływem słońca (ciepła), powietrza, wody
i innych warunków zewnętrznych. W przypadku dziecka owymi warunkami są
wpływy społeczne, a w ich obrębie nade wszystko zaangażowanie i troska rodzi-
ców. Poprawny rozwój przejawia się w ujawnianiu na wyższym poziomie potrzeb
rozwojowych wraz z podporządkowaniem im potrzeb biologicznych wspólnych ze
światem zwierzęcym. I taka jest droga uczłowieczania istoty ludzkiej.
91
Rodzinne „sprawstwo” inteligencji muzycznej dziecka
2. Sens i treść kategorii inteligencji muzycznej
Inteligencję określa się najczęściej jako zdolność umysłową (grupę zdolności).
W znaczeniu potencjalnym (
capacities
) wyraża ona to, do czego człowiek byłby
zdolny, gdyby spełniono optymalne warunki jego rozwoju. W rozumieniu rzeczy-
wistym (
abilities
) wyraża to, do czego człowiek jest zdolny. Natomiast w znaczeniu
poziomu wykonania zadań (
performance
) – to, co daje się zaobserwować lub zmie-
rzyć w konkretnej sytuacji.
Zakres inteligencji bywa sprowadzany do sprawności myślenia. Oto przykład
(Szewczuk, 1998: 134): „inteligencja nie jest czymś odrębnym w stosunku do my-
ślenia, nie jest żadną potencjalną, tajemną siłą, władzą, dyspozycją, zdolnością
wyprzedzającą w czasie myślenie, lecz tylko i jedynie sprawnością w zakresie uj-
mowania strukturalnych i funkcjonalnych stosunków składników danego mate-
riału treściowego, jest sprawnością myślenia”. Niektórzy zawężają ją do myślenia
abstrakcyjnego, ale wówczas wykluczonymi z jej zakresu stałyby się zachowania
zwierząt i dzieci w stadium przedoperacyjnym. Dla wyrazu inteligencji niezbędne
jest nie tylko myślenie, ale również pamięć, uczenie się, uwaga, przystosowanie.
E. Nęcka (2000: 726) po dokonaniu przeglądu różnych propozycji deﬁnicyj-
nych stwierdza: „inteligencja jest to zdolność przystosowania się do okoliczności
dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń
i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi”. Mimo wspólnego
dla inteligencji
genus
proximum
jej dyferencjacja ze względu na materiał treściowy
–
diferentia speciﬁka
– jest nie tylko możliwa, ale również konieczna (np. osoba
bardzo sprawna językowo może być nisko sprawna w zakresie inteligencji mate-
matycznej czy technicznej i odwrotnie).
Oto rodzaje inteligencji wyróżniane przez psychologów (w ich obrębie znajdują
się też propozycje prof. H. Gardnera): inteligencja werbalna (językowa), kognityw-
na (abstrakcyjna), emocjonalna, logiczna, matematyczna, wizualno-przestrzenna,
interpersonalna (społeczna), intrapersonalna (reﬂeksyjna), ruchowa, przyrodni-
cza, muzyczna.
Z badań (prowadzonych w nurcie poznawczym) zmierzających do wykrycia
specyﬁczności funkcjonowania osób uzdolnionych intelektualnie wynika, że takie
osoby dysponują powiększoną pulą zasobów uwagi, zwiększoną pojemnością pa-
mięci roboczej, podwyższoną skutecznością kontroli poznawczej i umiejętnością
stosowanych strategii. Poczynione wyżej uwagi mogą znaleźć swoje zastosowania
przy poszukiwaniu kryteriów inteligencji muzycznej dziecka.
Kryteriami niezbędnymi czyni się tu:
– atwość w rozpoznawaniu dźwięków płynących z otoczenia,
– odtwarzanie melodii po jej wysłuchaniu,
– nucenie i śpiewanie podczas odrabiania lekcji,
– słyszenie melodii w wyobraźni,
92
Dariusz Wiśniewski
– łączenie z muzyką innych czynności (prac domowych),
– zdobywanie wiedzy pozamuzycznej w oparciu o tło muzyczne (przy dźwiękach
muzyki),
– rozpoznawanie fałszywie zagranych lub wyśpiewanych dźwięków,
– zdolności językowe,
– rozróżnianie dźwięków poszczególnych instrumentów,
– motywacja do gry na jakimś instrumencie.
3. Rodzina wobec potrzeb formacyjnych inteligencji muzycznej dziecka
Zarówno czynnik genetyczny, jak też społeczny ma znaczenie dla rozwoju in-
teligencji. W obrębie czynnika społecznego ważną pozycję zajmuje rodzina (ro-
dzice, dziadkowie, rodzeństwo). Z podanej już deﬁnicji wynika, że inteligencja
jest zdolnością przystosowania się do okoliczności. Owa adaptacja nie zachodzi
z pominięciem procesów uczenia się. Mimo hipotetyczności części ważnych tez
zakłada się (Nęcka, 2000: 721–760), że inteligencja może być widziana jako czyn-
nik sprawczy szybkości, skuteczności i trwałości nabywania wiedzy lub jako zło-
żona cecha, u której podłoża tkwią molekularne zjawiska automatyzacji procesów
poznawczych.
Już w okresie prenatalnym (trzeci trymestr) dziecko reaguje na donośne dźwię-
ki, poruszając się w kilka sekund po ich zabrzmieniu. Zdolność do odbioru dźwię-
ków o niskiej częstotliwości rozwija się szybciej (zaleca się kobietom w ciąży słu-
chanie takich instrumentów jak np. fagot, ﬂet, wiolonczela). Dziecko w odbiorze
preferuje muzykę spokojną o stałym rytmie i tempie podobnym do częstotliwości
uderzeń serca człowieka dorosłego w stanie spoczynku. Okres życia wewnątrz-
macicznego efektywnie przygotowuje je do funkcjonowania poza organizmem
matki. Badanie psycholingwistyczne przynoszą interesujące dowody na temat od-
bieranych przez dziecko dźwięków. Jest ono niezwykle uwrażliwione na ludzki
głos. Trzytygodniowe niemowlę odróżnia już głos swojej matki od głosów innych
kobiet. W okresie pierwszych 3–4 miesięcy większość kontaktów z matką przyj-
muje formę interakcji twarzą w twarz. Płacz noworodka dostarcza jej informacji
o stanie dziecka (wartość komunikacyjna). Wyróżnia go zmienność barwy, siły
i ciągłości. Jest płacz podstawowy, z bólu, płacz gniewny. Poprawność odpowiedzi
najbliższego otoczenia na sygnały głosowe dziecka oraz staranność całości zabez-
pieczeń i kontaktów z dzieckiem jest dobrym „wstępem” do rozwoju inteligencji
muzycznej w przyszłości. W pierwszych tygodniach dom rodzinny może uczynić
na tym polu bardzo wiele. Nieco później z pomocą przychodzi żłobek, przedszko-
le, szkoła. Wielu uważa, że dziecko do trzeciego roku życia powinno pozostawać
pod opieką matki, ale stymulacja procesów poznawczych i rozwojowych dokonuje
się również pod wpływem stopniowego i umiarkowanego oddziaływania innych
osób i środowisk.
93
Rodzinne „sprawstwo” inteligencji muzycznej dziecka
Na podstawie przeglądu badań podłużnych B.S. Bloom (1964) oszacował,
że około 50% inteligencji, jaką posiada człowiek w okresie adolescencji, osiąga
przed czwartym rokiem życia. Wczesne doświadczenia poznawcze i pobudzenia
umysłowe przyczyniają się do wzrostu możliwości intelektualnych. Podstawą
wyjściową w rozwijaniu inteligencji muzycznej dziecka w przedszkolu jest
holistyczne (interdyscyplinarne) nastawienie na jego rozwój, potrzeba zaufania
wychowawcom, którym powierzyło się swoje dziecko, ale też wymóg wzajemnej
współpracy. W szkicu projektu rozwijania inteligencji muzycznej w przedszkolu
(Suświłło, 2010) warto uwzględnić:
1) wstępną diagnozę zdolności muzycznych,
2) centrum inteligencji muzycznej (kącik muzyczny),
3) zabawy i zajęcia muzyczne,
4) monitorowanie i ocena przyrostu zdolności i umiejętności muzycznych,
5) diagnoza końcowa i określenie poziomu szkolnej gotowości muzycznej.
Dzieciństwo to szczególny czas, w którym „budzi się” ludzki potencjał. Dlatego
dalsze lata nauki (okres szkolny) powinny być kontynuacją tego, co już wcześniej
zostało pozytywnie zainspirowane. Przypomnijmy tak ważne dla postępów w roz-
woju dziecka, choć obecne w praktyce w różnym stopniu, odmiany dyskursów
wczesnej edukacji: „edukować to kierować” (dyskurs funkcjonalistyczno-beha-
wiorystyczny); „edukować to akceptować” (dyskurs humanistyczno-adaptacyjny);
„edukować to organizować środowiska” (dyskurs konstruktywistyczno-rozwojo-
wy); „edukować to współpracować” (dyskurs konstruktywistyczno-społeczny);
„edukować to skłaniać do krytycznego angażowania się” (dyskurs krytyczno-
-emancypacyjny) (Klus-Stańska, 2009: 25–78).
4. Konkluzje i wnioski:
1. Muzyka pozytywnie wpływa na procesy poznawcze dziecka, sferę uczuć,
kształtowanie wyobraźni, postawę twórczą. Rozwija myślenie, rekompensuje
niepowodzenia w innych dziedzinach aktywności dziecka, ośmiela nieśmiałych,
ma znaczenie terapeutyczne, przysposabia do funkcjonowania w społeczeństwie.
To właśnie przez muzykę dziecko uzyskuje wgląd w siebie i otoczenie, bo bez
niej życie byłoby ubogie.
2. Waga dziedziczności w rozwoju inteligencji, w myśl stwierdzeń psychologii,
jest dowiedziona poprzez wysoką zgodność poziomu uzdolnień bliźniąt
z jednakowym wyposażeniem genetycznym, ale wychowywanych oddzielnie.
O roli środowiska (w tym wpływów edukacyjnych rodziców) świadczy fakt, że
niezależnie od podobieństwa genetycznego dzieci wychowywane razem (czyli
w podobnym środowisku) są bardziej do siebie podobne pod względem ilorazu
inteligencji niż dzieci wychowywane oddzielnie. Dlatego też zasadny jest
przeto stosowany już od ponad pół wieku podział na inteligencję
A
(wrodzone
możliwości) i inteligencję
B
(możliwości rzeczywiście rozwinięte).
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Rodzinne „sprawstwo” inteligencji muzycznej dziecka, psychologia i muzyka

Tematy