Rodzinski Witold - Historia Chin, Historia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
WITOLD RODZIŃSKI
HISTORIA CHIN
WROCŁAW • WARSZAWA • KRAKÓW • GDAŃSK
ZAKŁAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIŃSKICH
WYDAWNICTWO
1974
OD AUTORA
HISTORIA
Chin, należąca do cyklu
jednotomowych opracowań poświęconych dziejom poszczególnych państw,
jest pierwszą pozycją dotyczącą kraju, którego cywilizacja i kultura kształ
towały się w sposób pod wieloma względami odrębny i odmienny niż
państw będących pod wpływem świata śródziemnomorskiego i europej-
skiegor-jJest ona również pierwszą polską próbą syntetycznego ujęcia
w zwięzłej formie olbrzymiej, obejmującej prawie cztery tysiące lat historii
chińskiej, przy równoczesnym uwzględnieniu ważniejszych aspektów ewo
lucji kultury.
Zgodnie z założeniem cyklu, w którym praca niniejsza figuruje, pro
porcje książki zostały ustalone tak, iż przeszło połowa materiału przypada
na ostatnie trzy wieki, tj. na okres, który z punktu widzenia ogólnoświa
towego procesu historycznego uważa się za czasy nowożytne. Powyższe
kryterium odpowiada jednak tylko częściowo procesowi rozwoju dziejów
Chin, za właściwą datę rozpoczęcia ich historii nowożytnej należy przyjąć
raczej połowę XIX w.; tym samym tego okresu, od wojen opiumowych
i rewolucji tajpingowskiej, dotyczy prawie połowa pracy. Ze względu
m. in. na rozmiary historii Chin ustalenie proporcji w ten sposób jest
niewątpliwie sprawą dyskusyjną; zważywszy ogrom dostępnego mate
riału — a nie ma innego narodu, który posiada tak obfity i nieprzerwany
ciąg zabytków przeszłości — można by poświęcić bez trudu o wiele
więcej uwagi wcześniejszym okresom. Wydaje się jednak, iż przy nieza
przeczalnej doniosłości szeregu fundamentalnych zagadnień, związanych
z dziejami wcześniejszymi, których wpływ na historię nowożytną i teraź
niejszość bywa w wypadku Chin o wiele większy, niż na pierwszy rzut oka
wygląda, przyjęte proporcje są uzasadnione przede wszystkim tym, iż mają
one służyć ułatwieniu zrozumienia najnowszych dziejów Chin, a i w pewnej
mierze ich teraźniejszości. Taki bowiem cel był jednym z zasadniczych
przy podejmowaniu niniejszej pracy.
Owe najnowsze dzieje nie zostały jednak objęte tym tomem, gdyż za
datę końcową przyjęto 1919 r., Ruch Czwartego Maja, stanowiący bez
sprzecznie początek całego pod wieloma względami nowego etapu w chiń
skim procesie historycznym.
Praca powstała w wyniku osobistego zainteresowania i zajmowania
się przez autora historią Chin, co trwa już 35 lat, a pogłębione zostało
wydatnie szeregiem pobytów w Chinach w latach 1953-1967, które dopo
mogły, być może, w uchwyceniu niebywałej złożoności dziejów owego
kraju i nieprzebranego bogactwa jego prastarej kultury. Podczas większości
tych pobytów życzliwa pomoc szeregu przyjaciół chińskich, jak np. Czi
Cz'ao-ting (1904-1963), Szen Cz'ien-tu (1915-1955) oraz pani Kung Feng
(1918?-1970), stanowiła zachętę do dalszej pracy nad fascynującą historią
ich kraju. Powyższym też tłumaczy się częściowo decyzja poświęcenia
względnie dużo miejsca w pierwszej połowie książki zagadnieniom ewo
lucji kultury. Należy jednak przy tym wyraźnie zaznaczyć, iż omówienie
tych problemów stanowi jedynie próbę zasygnalizowania olbrzymich osiąg
nięć chińskich w tej dziedzinie. Jest przecież sprawą oczywistą, iż każdy
z tych aspektów, np. filozofia lub malarstwo, zasługuje w pełni na osobne
omówienie, i to w rozmiarach co najmniej niniejszego tomu. Wybór po
ruszanych tematów nie jest jednak przypadkowy, gdyż intencją jest pod
kreślenie tych elementów, które wydają się najważniejsze dla specyfiki
ewolucji cywilizacji chińskiej i które, zdaniem piszącego te słowa, stanowią
najistotniejszy wkład kultury chińskiej. Wybór nie rości sobie bynajmniej
pretensji do ujęcia jej wszystkich elementów; nie ma np. ani słowa o muzyce
chińskiej, niewątpliwie interesującej i odgrywającej swoistą rolę w cało
kształcie kultury chińskiej, lecz wynika to, być może, już z pobudek czysto
subiektywnych.
Dzieje Chin i ich kultury przedstawione w niniejszej pracy dotyczą
przede wszystkim historii i osiągnięć narodowości chińskiej, Han, głównej
i najważniejszej z wielu zamieszkujących obecny obszar ChRL. Nie ozna
cza to, iż inne narodowości, a zwłaszcza te, które w pewnych okresach do
konały podboju części lub całości kraju, nie odgrywały istotnej roli w kształ
towaniu się jego losów. Nie one jednak wywarły decydujący wpływ, lecz
właśnie narodowość chińska, której wyższość w dziedzinie kultury spo
wodowała też w wielu wypadkach pełną asymilację i zniknięcie z widowni
dziejowej innych ludów, nie bez, rzecz jasna, przejęcia od nich szeregu
nowych pierwiastków kulturowych. Tym samym też praca jest poświęcona
właśnie narodowi chińskiemu, zasadniczemu twórcy cywilizacji Państwa
Środka.
O ile wspomniane wyżej zainteresowania dotyczyły we wcześniejszych
latach przede wszystkim najnowszych dziejów Chin, a specjalnością pozo
staje historia nowożytna, przy szczególnym uwzględnieniu problematyki
zetknięcia się Chin z resztą świata i wynikających z tego zjawiska zagadnień,
zwłaszcza w sferze ideologicznej, o tyle konieczność sięgania do wcześniej
szych okresów stawała się coraz bardziej oczywista. Truizmem jest stwier
dzenie, iż nie sposób zajmować się nowożytną historią danego kraju
bez należytego zaznajomienia się z jego przeszłością, lecz odnosi się to
szczególnie wyraźnie i z wielką aktualnością do dziejów Chin. Nie ma
prawie żadnego kraju, w którym nawarstwienia przeszłości we wszystkich
dziedzinach ciążyły — i w określonej mierze nadal ciążą — w takim
stopniu na dalszych losach kraju, jak właśnie w wypadku Chin. W tym
też tkwi jedna z najistotniejszych cech ich ewolucji dziejowej.
W literaturze światowej, zarówno chińskiej, jak i europejskiej oraz
amerykańskiej, istnieje szereg opracowań, różniących się znacznie swoimi
rozmiarami, w których autorzy próbowali ująć całość dziejów Chin.
Znaczna większość z nich została uwzględniona przy opracowaniu ni
niejszej książki, lecz prawie wyłącznie do wcześniejszych okresów, przed
XVII w.; wszystkie pozycje w językach europejskich wymienione są
w bibliografii; z chińskich należy zwrócić uwagę na dzieło Lii Czen-jü
Czien-ming Czung-kuo T'ung-szy {Zarys historii Chin).
Posługiwano się
jednak w dużej mierze materiałami źródłowymi, zarówno do wcześniej
szych okresów, a w szczególności do późniejszych, oraz opracowaniami
monograficznymi, również zawartymi w bibliografii.
W historiografii polskiej dzieje Chin były jednak — i niestety w dużej
mierze pozostają — dziedziną całkowicie zaniedbaną. Trudno też było
oprzeć się na dorobku autorów polskich, gdyż po prostu brak go dla
znakomitej większości tematów historycznych i kulturalnych. Sytuacja
przedstawia się nieco lepiej, jeśli chodzi o tłumaczenia z klasycznej litera
tury chińskiej. Tutaj bowiem sinologia polska może wykazać się osiągnię
ciami na poziomie światowym, jak np. przekład słynnego dzieła filozo
ficznego
Czuang-tsy,
pióra J. Chmielewskiego, W. Jabłońskiego i O. Woj
tasiewicza. Ten stan rzeczy nie jest, rzecz jasna, kwestią przypadku. Wzrost
zainteresowania historią i kulturą Chin w Europie był ściśle powiązany
z ewolucją kontaktów krajów europejskich z Chinami od XVI — XVII w.,
nasilającą się w XIX w. i przyjmującą całkiem wyraźnie charakter pene
tracji i agresji, szczegółowo zresztą opisany w niniejszej pracy. Na tym
tle powstała też bogata, aczkolwiek bardzo różnorodna pod względem
swojej wartości i jakości literatura historyczna dotycząca różnych okresów,
głównie jednak XIX i XX w. Polska, sama pozbawiona niepodległości
i państwowości, nie brała udziału w tym procesie „otwarcia" Chin; stąd
też zarówno znikomy wkład autorów polskich w tę dziedzinę, jak i nawet
brak ustalonej i powszechnie przyjętej terminologii, własnej transkrypcji
języka chińskiego, nie mówiąc już o własnych tradycjach historiografi-
cznych lub odpowiednich księgozbiorach. Paradoksalne, że ten brak tra
dycji może posiadać i pewne zalety, gdyż oznacza on równocześnie mniejsze,
być może, obciążenie europocentryzmem i poczuciem rzekomej wyższości
cywilizacyjnej, które cechują wiele prac europejskich i amerykańskich,
zwłaszcza dziewiętnastowiecznych, oraz zwalnia od tendencji — czasami
co prawda nieświadomej, lecz w niektórych wypadkach jak najbardziej
celowej — do apologetyki poczynań „swoich własnych" kolonizatorów
w Azji Wschodniej. Prócz tego wydaje się, iż autorowi polskiemu po
winno być łatwiej, z ewidentnych przyczyn, wczuć się w problematykę
narodowowyzwoleńczą, w tak doniosłym stopniu cechującą dzieje polity
czne Chin w XIX i XX w.
Z pozycji dotyczących historii Chin, dostępnych dla czytelnika w ję
zyku polskim, należy zwrócić uwagę na następujące:
Dzieje Chin
pod re
dakcją Szang Jüe, tłumaczone z chińskiego, obejmujące całość dziejów
do przedednia wojen opiumowych, choć z dosyć pobieżnym traktowaniem
pierwszej połowy XIX w., stanowią nadal niewątpliwie pozycję wartościo
wą, szczególnie ze względu na dużą ilość materiału faktograficznego,
a uwagi krytyczne zamieszczone we wstępie napisanym przez jej polskiego
redaktora są w dalszym ciągu w pełni aktualne. Ujęcie szeregu istotnych
zagadnień rozwoju historycznego, zwłaszcza problemu niewolnictwa, po
zostaje nadal wysoce dyskusyjne, a partie dotyczące kultury z perspektywy
z górą dziesięciu lat wydają się szczególnie nieadekwatne, gdyż o wiele
za skąpe dla czytelnika polskiego. Dla historii nowożytnej istnieje również
praca G. Jefimowa
Zarys nowożytnej i współczesnej historii Chin,
tłuma
czona z rosyjskiego, której pierwszych 200 stron obejmuje okres od XVII w.
do 1919 r. Jest to jednak pozycja mocno przestarzała, zawierająca wiele
ujęć wysoce dyskusyjnych. Jedyne opracowanie polskie,
Chiny poprzez
wieki
J. Lobmana, barwnie i z wyczuciem napisane, ze względu na swoją
bardzo ograniczoną objętość jest jednak, mówiąc słowami autora, „po
bieżnym szkicem", dającym „pierwsze pojęcie" o historii Chin.
Trudności napotykane w opracowaniu niniejszej książki, na ogół sa
me w sobie ewidentne, wynikają jednak nie tylko z ogromnej rozpiętości
chronologicznej dziejów Chin oraz z niebywale bogatej, choć bardzo
różnorodnej literatury, bynajmniej nie zawsze łatwo w kraju osiągalnej,
lecz — co może najważniejsze — z niezwykłej złożoności pewnych aspe
któw chińskiego procesu dziejowego, zresztą w dużej mierze nadal nie
rozstrzygniętych. W toku samej narracji zwrócono uwagę na większość
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Rodzinski Witold - Historia Chin, Historia

Tematy