Rotacyzm - reranie, Logopedia, LOGOPEDIA- MATERIAŁY

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Strona główna
>
Wady wymowy
>
Rozpoznanie i korekcja
Głoska [r]
jest d
Ņ
wi
ħ
kiem trudnym pod wzgl
ħ
dem artykulacyjnym. Pojawia si
ħ
zwykle
najpó
Ņ
niej w zasobie d
Ņ
wi
ħ
kowym dziecka, czasem dopiero mi
ħ
dzy 5 a 6-tym rokiem
Ň
ycia,
co mo
Ň
na uzna
ę
za prawidłowo
Ļę
, zwłaszcza w przypadku, gdy dziecko zacz
ħ
ło mówi
ę
stosunkowo pó
Ņ
no. Wcze
Ļ
niej bywa ona zast
ħ
powana kolejno przez głoski [i], [1], które s
Ģ
formami rozwojowymi głoski [r].
Wadliwa wymowa d
Ņ
wi
ħ
ku [r]
Wadliwa wymowa d
Ņ
wi
ħ
ku [r] jest jedn
Ģ
z bardzo cz
ħ
sto wyst
ħ
puj
Ģ
cych wad wymowy
u dzieci, a niekiedy tak
Ň
e u dorosłych - nazywana jest
rotacyzmem
lub
reraniem.
Mogirotacyzm
- to opuszczanie głoski [r].
Pararotacyzm
- wymawianie zamiast [r] jakiego
Ļ
innego d
Ņ
wi
ħ
ku, np. [l], [u], [i].
Zniekształcone formy [r] okre
Ļ
lane s
Ģ
mianem
rotacyzmu wła
Ļ
ciwego.
W obr
ħ
bie rotacyzmu wła
Ļ
ciwego najcz
ħĻ
ciej pojawiaj
Ģ
si
ħ
nast
ħ
puj
Ģ
ce formy wadliwe:
•
rotacyzm uwularny, inaczej j
ħ
zyczkowy (tzw. [r] francuskie)
•
rotacyzm lateralny (boczny),
•
labialny (wargowy),
•
welarny (krtaniowy),
•
faryngealny (gardłowy).
Okre
Ļ
lenia poszczególnych rodzajów rotacyzmu wła
Ļ
ciwego s
Ģ
terminami kinetycznymi,
wskazuj
Ģ
cymi na sposób powstawania wadliwej artykulacji głoski [r]. Rotacyzm wła
Ļ
ciwy
wymaga wczesnej interwencji logopedycznej, za
Ļ
opuszczanie lub zast
ħ
powanie głoski [r]
przez [i] oraz [1] stanowi
Ģ
cymi rozwojowe formy [r] wymaga stymulacji w formie zabaw
logopedycznych.
Przyczyny rotacyzmu
Bezpo
Ļ
redni
Ģ
przyczyn
Ģ
rotacyzmu jest niedostateczna sprawno
Ļę
ruchowa czubka j
ħ
zyka,
który wskutek tego nie wykonuje drobnych, subtelnych ruchów wibracyjnych, koniecznych
do wytworzenia prawidłowego [r]. Istotne znaczenie ma równie
Ň
sama budowa anatomiczna
j
ħ
zyka, je
Ļ
li jest on zbyt du
Ň
y i gruby albo te
Ň
napi
ħ
cie mi
ħĻ
niowe j
ħ
zyka jest wzmo
Ň
one
lub osłabione czy wreszcie w
ħ
dzidełko j
ħ
zykowe jest zbyt krótkie, to wykonanie ruchów
koniecznych do wytworzenia prawidłowej głoski [r] nie b
ħ
dzie mo
Ň
liwe. Ponadto wadliwa
wymowa d
Ņ
wi
ħ
ku [r] mo
Ň
e by
ę
spowodowana obni
Ň
onym poziomem słuchu, opó
Ņ
nionym
rozwojem ruchowym i umysłowym oraz oddziaływaniem nieprawidłowego wzoru wymowy
osób z otoczenia dziecka, a tak
Ň
e słab
Ģ
zdolno
Ļ
ci
Ģ
dziecka do koncentrowania uwagi na
d
Ņ
wi
ħ
kach mowy.
Opis artykulacji
Głoska [r] powstaje wskutek szybkich i delikatnych uderze
ı
czubka j
ħ
zyka o wałek
dzi
Ģ
słowy, znajduj
Ģ
cy si
ħ
za górnymi z
ħ
bami. Prawidłowe jej tworzenie nast
ħ
puje wówczas,
gdy j
ħ
zyk pozostaje szeroki, a jego boki dotykaj
Ģ
z
ħ
bów trzonowych, przyjmuj
Ģ
c pewn
Ģ
, stał
Ģ
pozycj
ħ
, przy czym
Ļ
rodkowa, a zwłaszcza przednia, cz
ħĻę
j
ħ
zyka powinna by
ę
ruchliwa
i elastyczna. Tak wi
ħ
c głoska [r] powstaje wskutek szybko nast
ħ
puj
Ģ
cego po sobie zamykania
i otwierania rezonatora artykulacyjnego za pomoc
Ģ
wibruj
Ģ
cego czubka j
ħ
zyka. Wargi s
Ģ
przy
tym lekko rozchylone, podniebienie mi
ħ
kkie jest uniesione i zamyka drogi do jamy nosowej.
Metody terapii
W wi
ħ
kszo
Ļ
ci przypadków rotacyzmu prowadzi si
ħ
ę
wiczenia wst
ħ
pne, których celem jest
doprowadzenie do wibracji czubka j
ħ
zyka. Do podstawowych
ę
wicze
ı
j
ħ
zyka nale
ŇĢ
:
1. Rozci
Ģ
ganie j
ħ
zyka le
ŇĢ
cego swobodnie w jamie ustnej tak, aby jego boki dotykały
z
ħ
bów trzonowych, a nast
ħ
pnie wysuwanie szerokiego j
ħ
zyka.
2. Ujmowanie brzegów j
ħ
zyka mi
ħ
dzy z
ħ
by trzonowe i delikatne
Ň
ucie.
3. Układanie szerokiego j
ħ
zyka i wykonywanie wdechów i wydechów przy lekko
rozchylonych wargach.
4. Ujmowanie brzegów j
ħ
zyka mi
ħ
dzy z
ħ
by trzonowe i unoszenie jego czubka do wałka
dzi
Ģ
słowego.
5. Liczenie górnych, a nast
ħ
pnie dolnych z
ħ
bów.
6. Masa
Ň
j
ħ
zyka przez wysuwanie go i wsuwanie przez lekko zbli
Ň
one z
ħ
by.
7. Zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka j
ħ
zyka.
8. Unoszenie szerokiego j
ħ
zyka za górne z
ħ
by.
9. Kl
Ģ
skanie j
ħ
zykiem.
10. Szybkie i delikatne wymawianie dzi
Ģ
słowych głosek [t] i [d] oraz [t] [d] [n] przy
znacznym otwarciu ust.
Ze starszymi dzie
ę
mi
ę
wiczenia te wykonuje si
ħ
w gabinecie logopedycznym siedz
Ģ
c przed
lustrem obok dziecka. Wymagaj
Ģ
one przestrzegania nast
ħ
puj
Ģ
cej kolejno
Ļ
ci:
a. logopeda demonstruje
ę
wiczenie, zach
ħ
caj
Ģ
c dziecko do obserwacji,
b. dziecko próbuje wykona
ę
ę
wiczenie razem z logoped
Ģ
,
c. dziecko próbuje samodzielnie wykona
ę
ę
wiczenie, a logopeda obserwuje t
ħ
prób
ħ
i poprawia - udzielaj
Ģ
c instrukcji słownej - tylko te elementy ruchu, które zostały
wykonane przez dziecko nieprawidłowo.
Je
Ļ
li
ę
wiczenia te zlecimy do wykonania w domu, jest rzecz
Ģ
oczywist
Ģ
,
Ň
e matka, ojciec
lub inna osoba współpracuj
Ģ
ca z logoped
Ģ
b
ħ
dzie musiała nauczy
ę
si
ħ
ich wykonywania
w gabinecie logopedycznym. Z bardzo małymi dzie
ę
mi nie prowadzimy
ę
wicze
ı
j
ħ
zyka
przed lustrem, lecz wplatamy je zwykle jako element zabawy prowadzonej metod
Ģ
cało
Ļ
ciow
Ģ
. Najcz
ħĻ
ciej s
Ģ
to zabawy d
Ņ
wi
ħ
kona
Ļ
ladowcze, polegaj
Ģ
ce na na
Ļ
ladowaniu
ró
Ň
nych, naturalnych d
Ņ
wi
ħ
ków, np. warczenie motoru, mruczenie kota. Pomoc
Ģ
do tych
zabaw b
ħ
d
Ģ
ta
Ļ
my z nagraniami d
Ņ
wi
ħ
ków z otoczenia i odpowiadaj
Ģ
ce im ilustracje.
D
ĢŇ
ymy do skorygowania zniekształconego d
Ņ
wi
ħ
ku [r], np. uwularnego (j
ħ
zyczkowego)
i faryngealnego (gardłowego) ze wzgl
ħ
du na doskonalenie zrozumiało
Ļ
ci mówienia
(prawidłowe [r] jest lepiej słyszalne na ko
ı
cu wyrazów i w grupach spółgłoskowych ni
Ň
[r]
zniekształcone), z punktu widzenia higieny głosu ([r] gardłowe i j
ħ
zyczkowe sprzyja
zachrypni
ħ
ciu) oraz ze wzgl
ħ
du na to,
Ň
e w j
ħ
zyku polskim [r] przednioj
ħ
zykowe jest
prawidłowe. W terapii rotacyzmu wła
Ļ
ciwego stosuje si
ħ
w praktyce logopedycznej
najcz
ħĻ
ciej metody, dobieraj
Ģ
c je w zale
Ň
no
Ļ
ci od rodzaju zniekształcenia [r] i mo
Ň
liwo
Ļ
ci
pacjenta.
Metody
substytucyjne
(modyfikacje
fonetyczne
wprowadzaj
Ģ
ce)
S
Ģ
to sposoby przekształce
ı
fonetycznych (modyfikacji), które umo
Ň
liwiaj
Ģ
przekształcenie
d
Ņ
wi
ħ
ków pomocniczych (łatwych dla pacjenta) w wywoływan
Ģ
głosk
ħ
[r].
1.
Przekształcanie [r] z dzi
Ģ
słowego [d]:
J
ħ
zyk musi by
ę
lu
Ņ
ny, szeroki, uniesiony wysoko i napi
ħ
ty w tylnej cz
ħĻ
ci. Głoska
pomocnicza [d] musi by
ę
tworzona lekko i delikatnie, aby mogła by
ę
przekształcona
w [r].
Delikatne tworzenie [d] mo
Ň
emy osi
Ģ
gn
Ģę
albo odwołuj
Ģ
c si
ħ
do wyobra
Ņ
ni dziecka,
albo polecaj
Ģ
c nucenie znanych melodyjek za pomoc
Ģ
d
Ņ
wi
ħ
ku [d]. Tote
Ň
nie
polecamy dziecku powiedz (d), gdy
Ň
wówczas powstanie głoska z niepo
ŇĢ
danym,
pełnym zwarciem, ale odwołujemy si
ħ
do wyobra
Ņ
ni mówi
Ģ
c wyobra
Ņ
sobie,
Ň
e chcesz powiedzie
ę
(d).
Oprócz spełnienia tych warunków nale
Ň
y pami
ħ
ta
ę
o odpowiednim otwarciu ust
oraz silnym wydechu z intencj
Ģ
wprawienia w wibracj
ħ
czubka j
ħ
zyka, aby
doprowadzi
ę
do wytworzenia [r], zbli
Ň
onego brzmieniowo do naturalnego „r”.
2. Wymawiamy lekko i delikatnie sylaby [te-de], przy czym podczas wymowy głoski [d]
(dzi
Ģ
słowej) czubek j
ħ
zyka powinien styka
ę
si
ħ
z dzi
Ģ
słami; samogłoski za
Ļ
s
Ģ
tworzone bardzo cicho i krótko. Stale pami
ħ
tamy o tym, aby j
ħ
zyk był rozlu
Ņ
niony
i szeroki.
3. W czasie tworzenia pomocniczego d
Ņ
wi
ħ
ku [l] szybko poruszamy palcem
wskazuj
Ģ
cym pod czubkiem j
ħ
zyka dziecka: j
ħ
zyk musi by
ę
rozlu
Ņ
niony, policzki
przyci
Ļ
ni
ħ
te.
4. W czasie przedłu
Ň
ania d
Ņ
wi
ħ
ku pomocniczego [
Ņ
] opuszczamy energicznie szcz
ħ
k
ħ
doln
Ģ
. Innym, trudniejszym sposobem jest potr
Ģ
canie palcem w
ħ
dzidełka
podj
ħ
zykowego w czasie wymawiania [
Ņ
]. Skorygowanego d
Ņ
wi
ħ
ku [r] nie staramy
si
ħ
wymawia
ę
w izolacji, lecz ł
Ģ
czymy go pocz
Ģ
tkowo z głoskami zwartymi
bezd
Ņ
wi
ħ
cznymi, a mianowicie: pda, tda, kda, przy czym [d] ma by
ę
jedynie
zaznaczone. Nast
ħ
pnie wymawiamy w podobny sposób wyrazy: [planie], [tdava],
[kdova]. Nast
ħ
pnie utrwalamy [r] w sylabach i wyrazach, w których wyst
ħ
puje ono po
kolejnych spółgłoskach [p, b, d, t, g, k, x, m, f, v,
Ļ
,
Ņ
, s, z,
Ļ
,
Ņ
].
Istniej
Ģ
jeszcze inne, cz
ħ
sto stosowane w praktyce logopedycznej metody, w których
d
Ņ
wi
ħ
kami pomocniczymi s
Ģ
głoski [t] i [d]. We wszystkich tych
ę
wiczeniach wa
Ň
ne jest
prawidłowe, tj. delikatne tworzenie głosek pomocniczych oraz intencja wprawienia
w wibracj
ħ
czubka j
ħ
zyka:
1. Wymawiamy poł
Ģ
czenia [teda] najpierw w tempie wolnym, a nast
ħ
pnie coraz
szybciej, przy czym [e] wymawia si
ħ
krótko i delikatnie, natomiast [a] z naciskiem
i przedłu
Ň
eniem. Wskutek tego post
ħ
powania otrzymamy sylab
ħ
[tra] z d
Ņ
wi
ħ
kiem [r)
zbli
Ň
onym do prawidłowego [r].
2. Powtarzamy w szybkim tempie poł
Ģ
czenia [tdt - tdt]... oraz [dtd - dtd]... z tym,
Ň
e d
Ņ
wi
ħ
k [t] ma by
ę
tworzony energicznie i z ekspresj
Ģ
, natomiast [dj bardzo
delikatnie. W podobny sposób mo
Ň
na równie
Ň
wymawia
ę
poł
Ģ
czenia [bda, bdo, bdu]
z mo
Ň
liwie najkrótszym i delikatnym [d].
3. W poł
Ģ
czeniu [deda] [e] wymawiamy krótko i bez ekspresji, natomiast [a] długo
i z przyciskiem. Nast
ħ
pnie utrwalamy [r] w sylabach [dra, dro, dru, dra, dry]
oraz w wyrazach: [drabina, droga-, drut] itp.
4. Wymawiamy najpierw szeptem i bardzo swobodnie [t]... [d]..., a nast
ħ
pnie [t], [d], [n]
z wyra
Ņ
n
Ģ
pauz
Ģ
mi
ħ
dzy [t, d] a [n]. Nast
ħ
pnie wymawia si
ħ
takie wyrazy, jak
np. [trava], [trepy], w których zamiast [r] b
ħ
dzie wstawiony d
Ņ
wi
ħ
k [d], przy czym
nagłosowe [t] w tych wyrazach powinno by
ę
wyró
Ň
nione, a [d] nieco słabsze,
jednak
Ň
e obydwa d
Ņ
wi
ħ
ki tworzymy przy maksymalnie ograniczonych ruchach
j
ħ
zyka. Je
Ļ
li dziecko umie wymawia
ę
prawidłowo
ę
wiczone wyrazy w tempie
wolnym, przechodzimy do coraz szybszego wymawiania, zbli
Ň
aj
Ģ
c si
ħ
tym sposobem
coraz bardziej do prawidłowego [r].
5. W pracy z małymi dzie
ę
mi stosuje si
ħ
cz
ħ
sto metod
ħ
polegaj
Ģ
c
Ģ
na wstawianiu przed
[d] delikatnego, krótkiego [e]. I tak,
ę
wicz
Ģ
c [ed, ed, ed]. Powstaje przy tym
jednouderzeniowe [r], które mo
Ň
na od razu
ę
wiczy
ę
w nagłosie (na pocz
Ģ
tku słowa)
wypowiadanie wyrazów zachowuj
Ģ
c nast
ħ
puj
Ģ
c
Ģ
kolejno
Ļę
samogłosek,
wyst
ħ
puj
Ģ
cych po [r): [a, e, y, u, o], a wi
ħ
c [rak, ryk, ruch, rok].
6. W miejscu, gdzie powinna wyst
ħ
powa
ę
głoska [r], wstawiamy podwójne [dd],
wymawiaj
Ģ
c np. [bddat] brat, [bddanie] pranie, [tddawa] trawa, itd.
7. Podnosimy rozlu
Ņ
niony j
ħ
zyk do podniebienia twardego i lekko dotykamy go, po
czym nabieramy du
Ň
o powietrza przez nos, a wydychamy szybko i mocno przez usta.
Silne uderzenie strumienia wydychanego powietrza mo
Ň
e spowodowa
ę
,
Ň
e czubek
j
ħ
zyka zacznie drga
ę
„porwany” niejako sił
Ģ
strumienia wydychanego powietrza.
8. Przy do
Ļę
szeroko otwartych ustach przyciskany przedni
Ģ
cz
ħĻę
j
ħ
zyka do górnych
z
ħ
bów (siekaczy i kłów), co uniemo
Ň
liwi wypływ powietrza, przy czym logopeda
lub samo dziecko dotyka palcem brzegu j
ħ
zyka od spodu. Nabieramy powietrza przez
nos i silnie wydychamy przez usta. Silny strumie
ı
powietrza wydechowego
spowoduje,
Ň
e palec zostanie wypchni
ħ
ty, a czubek j
ħ
zyka ze
Ļ
lizgnie si
ħ
po wałku
dzi
Ģ
słowym i zacznie wibrowa
ę
.
Dobór materiału wyrazowego do
ę
wicze
ı
utrwalaj
Ģ
cych
wymow
ħ
[r]
Wa
Ň
ne i zasadnicze znaczenie ma dobór wyrazów do
ę
wicze
ı
logopedycznych. Jest
to problem zale
Ň
ny od indywidualnych mo
Ň
liwo
Ļ
ci i warunków, lecz mo
Ň
na zaproponowa
ę
pewn
Ģ
, optymaln
Ģ
kolejno
Ļę
utrwalania wymowy [r] oraz pogrupowa
ę
wyrazy do
ę
wicze
ı
zale
Ň
nie od rodzaju zaburzenia. Tak wi
ħ
c w materiale
ę
wiczeniowym znalazły si
ħ
wyrazy,
w których:
1. Głoska [r] wyst
ħ
puje po spółgłoskach według kolejno
Ļ
ci: [p, b, t, d, k, g, x, m, f, v,
Ļ
,
s; z,
Ļ
,
Ņ
] w nagłosie (na pocz
Ģ
tku) i w
Ļ
ródgłosie (wewn
Ģ
trz wyrazu);
2. Głoska [r) wyst
ħ
puje w s
Ģ
siedztwie samogłosek [a, e, y, u o], które ma znaczenie
wówczas, gdy [r] znajduje si
ħ
w nagłosie wyrazu;
3. Oprócz głoski [r] wyst
ħ
puj
Ģ
jej najcz
ħĻ
ciej spotykane substytucje:
a. [r] oraz [1], [1'],
b. [r] oraz [i],
c. [r] oraz [1] i [j],
d. [r] oraz [u].
4. Głoska [r] wyst
ħ
puje dwu- lub trzykrotnie:
a. dwukrotnie [r] oraz [~],
b. dwukrotnie [r] oraz [l],
c. dwukrotnie [r],
d. trzykrotnie [r].
Nazywanie obrazków i powtarzanie wyrazów
W obr
ħ
bie ka
Ň
dej z grup wyrazów do
ę
wiczenia logopeda ustala odpowiedni
Ģ
dla dziecka
kolejno
Ļę
(zale
Ň
nie od przyj
ħ
tego sposobu post
ħ
powania) oraz zainteresowania dziecka
poszczególnymi wyrazami. Oto przykłady:
Czasowniki
Przymiotniki
pra
ę
, próbowa
ę
, prasowa
ę
, pru
ę
,
produkowa
ę
, wypróbowa
ę
, broni
ę
, broi
ę
,
brodzi
ę
, wybra
ę
, zabra
ę
, wybrudzi
ę
,
tresowa
ę
, tr
Ģ
bi
ę
, trenowa
ę
, tru
ę
, tryska
ę
,
straszy
ę
, struga
ę
, zatrudnia
ę
, kontrolowa
ę
,
dra
Ň
ni
ę
, dr
ĢŇ
y
ę
, drepta
ę
, drapa
ę
, drukowa
ę
,
dr
ħ
czy
ę
, drwi
ę
, wyzdrowie
ę
, kra
Ļę
, kroi
ę
,
kr
ħ
ci
ę
, kre
Ļ
li
ę
, kruszy
ę
, gra
ę
, grabi
ę
, grozi
ę
,
gry
Ņę
, gratulowa
ę
, przegra
ę
, zagra
ę
,
emigrowa
ę
, bazgra
ę
, zgry
Ņę
, chrapa
ę
,
chrupa
ę
, mrucze
ę
, mrozi
ę
, mruga
ę
, fruwa
ę
,
froterowa
ę
, wraca
ę
, wr
ħ
cza
ę
, zrobi
ę
, zrywa
ę
,
zrówna
ę
, zrumieni
ę
, zrozumie
ę
, darowa
ę
,
zatemperowa
ę
, rycze
ę
, rysowa
ę
, rozwija
ę
,
rozpina
ę
, ora
ę
,
Ļ
ciera
ę
, szura
ę
, temperowa
ę
,
wyciera
ę
, wyrabia
ę
, wyruszy
ę
, wyry
ę
,
zarabia
ę
, zacerowa
ę
, smarowa
ę
, otwiera
ę
,
ubiera
ę
si
ħ
, korespondowa
ę
, ukara
ę
,
kierowa
ę
, chorowa
ę
, spacerowa
ę
, wciera
ę
,
uratowa
ę
, dekorowa
ę
, rozpocz
Ģę
, warcze
ę
,
Ň
artowa
ę
, farbowa
ę
, zmarnowa
ę
,
obserwowa
ę
, zagarn
Ģę
, skar
Ň
y
ę
, zmarzn
Ģę
,
ratowa
ę
, robi
ę
, rozumie
ę
, rozmawia
ę
,
rozwiesza
ę
prawy, prawdziwy, prosty, pr
ħ
dki, pró
Ň
ny,
prywatny, prawdomówny, prasowany,
brudny, brunatny, br
Ģ
zowy, brylantowy,
trudny, trwały, cytrynowy, wytrwały, bystry,
drobny, drogi, m
Ģ
dry, zdrowy, kwadratowy,
krótki, królewski, przykry, odkryty, czarny,
czerwony, cierpki, cierpliwy, okr
Ģ
gły,
mro
Ň
ony, kryształowy,
Ļ
redni, turystyczny,
pomara
ı
czowy,
Ň
artobliwy,
Ň
eglarski,
Ň
ołnierski,
Ļ
rodkowy, zrozumiały, równy,
ró
Ň
owy, ró
Ň
ny, radosny, r
ħ
czny, szary, stary,
surowy, szeroki, feralny
Powtarzanie zda
ı
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Rotacyzm - reranie, Logopedia, LOGOPEDIA- MATERIAŁY

Tematy