Rozwój toru kolejowego, Pojazdy szynowe

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozwj toru kolejowego
Pierwszy tor kolejowy stosowany byþ juŇ w staroŇytnej Grecji. Byþy to rowki, wykute w pþytach ka-
miennych i starannie wygþadzone, w ktrych toczyþy siħ koþa wozw. Ukþadano teŇ tor z pþaskich ka-
mieni lub podþuŇnych belek.
Aby zapobiec staczaniu siħ kþ z toru, korzystne okazaþo siħ mocowanie wzdþuŇ podþuŇnych belek
dodatkowych beleczek. Takie drewniane tory byty stosowane kopalniach w juŇ w XV wieku w Niem-
czech. W poþowie XV wieku krl Henryk VI, sprowadziþ z Niemiec do Anglii áwyuczonych grnikw dla
rozwiniħcia przemysþu grniczego", a oni przywieŅli ze sobĢ tor drewniany. SiþĢ pociĢgowĢ byþy konie.
Drewniane szyny szybko siħ jednak zuŇywaþy i w 1716 roku zaczħto przybijaę na ich grnej po-
wierzchni odkuwane pþaty Ňelaza. Potem prbowano je zastħpowaę taıszymi odlewanymi, ale te,
znacznie kruchsze, szybko pħkaþy.
Z pomocĢ przyszedþ pþ wieku pŅniej wielki kryzys w przemyĻle angielskim. W 1767 roku ustaþ zbyt
na surowe Ňelazo, ale wþaĻciciel jednej z hut, Reynolds, nie chcĢc wygasię piecw zaczĢþ odlewaę gru-
be, 3-centymetrowe profilowane pþyty, ktre zamiast w magazynach na razie zostaþ uþoŇone w torze.
Pomysþ byþ tak dobry, Ňe po nastaniu koniunktury nie wyjħto ich z toru i podjħto dalszĢ ich produkcjħ.
Po kilku latach doĻwiadczeı szynie odlewanej przemysþowiec Curr nadaþ ksztaþt kĢtownika. RozwiĢ-
zanie to posiadaþo wady, bo cienka Ļcianka czħsto pħkaþa, a w szynach uþoŇonych w poziomie drogi
zbieraþ siħ piasek i kamienie.
Zasadniczy postħp przyniosþo dopiero rozwiĢzanie wprowadzone przez Jessopa w 1789 i ono daþo
poczĢtek drodze Ňelaznej. Odlewana szyna, dþugoĻci 1 jarda (ok. 91 cm) stanowiþa samodzielny ele-
ment noĻny, przytwierdzany do poprzecznych (dotychczas podþuŇnych) podkþadw, Byþa ona podnie-
siona nad poziomem drogi. Prowadzenie pojazdu w torze przejħþy obrzeŇa kþ. Ten system, ciĢgle
ulepszany, przetrwaþ pþ wieku. Po raz pierwszy wystħpuje kolej jako samodzielny, odrħbny rodzaj
transportu, zwykþe bowiem wozy drogowe nie mogĢ juŇ uŇywaę tego toru.
Kolejnym, wielkim krokiem w budowie drogi Ňelaznej byþo wprowadzenie w 1820 roku w hucie Ber-
kinshaw procesu walcowania stali. Od tego czasu wytwarzano juŇ szyny znacznie wytrzymalsze na
pħkanie. Miaþy one w przekroju poprzecznym ksztaþt grzyba (tak jak szyny Jessopa), na dþugoĻci byþy
wypukþe ku doþowi; zmiennoĻę przekroju uzyskiwano za pomocĢ obrbki rħcznej. DþugoĻę szyn wyno-
szĢca 4572 mm (15 stp) spowodowaþa zmniejszenie iloĻci stykw, co przyczyniþo siħ do poprawienia
jakoĻci toru. Szyny te byþy bardzo drogie.
W latach trzydziestych w Anglii, Stephenson zamiast bardzo niewygodnego walcowania zmiennego
przekroju zastosowaþ wzmocnienie przekroju przez zastosowanie drugiej gþwki i mocowanie szyny w
siodeþku, natomiast Stevens w Stanach Zjednoczonych wydþuŇyþ ucha do mocowania na caþĢ szynħ,
tworzĢc szerokĢ stopħ. Pomysþ ten przejĢþ i rozwinĢþ w Europie Wignoles i dlatego szynħ takiej kon-
strukcji nazywa siħ do dziĻ szerokostopowĢ lub szynĢ Wignolesa. W tym wþaĻnie dziesiħcioleciu (1830-
1840) uksztaþtowaþ siħ ustrj toru kolejowego, ktrego zasada przetrwaþa do dziĻ.
Oddzielnym zagadnieniem jest mocowanie szyn do podkþadw i sposb ich uþoŇenia w torze. Ani
mocowanie szyny Jessopa lub dwugþwkowej w siodeþku, ani przybijanie hakami lub wkrħtami bezpo-
Ļrednio do podkþadu nie speþniaþo wymagaı trwaþego i pewnego mocowania. Podczas przejazdu ze-
staw koþowy naciskajĢc na szynħ powoduje uniesienie jej koıca i wyrywanie hakw, ponadto szyna
naciskajĢc na podkþad na maþej powierzchni powoduje szybkie jego zniszczenie. Obecnie stosuje siħ
mocowanie poĻrednie: szyna jest mocowana (Ļrubowo lub sprħŇyĻcie) do stalowej podkþadki, oddziel-
nie przykrħcanej do podkþadu.
Rozwj toru kolejowego.doc 1 / 3
Obraz rozwoju toru kolejowego
na podstawie publikacji z áMþodego TechnikaÑ
Rozwj toru kolejowego.doc 2 / 3
Przykþady z historii toru i szyn
Puffing Billy na szynach Jessopa 1814 Szyna Stephensona, ustrj dzwonowy toru kolejowego
Szyny wspþczesne
Przytwierdzenie Ļrubowe i sprħŇyste toru wspþczesnego
Rozwj toru kolejowego.doc 3 / 3
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Rozwój toru kolejowego, Pojazdy szynowe

Tematy