Rutkowska-Hajduk Joanna - Ossowska Maria [życiorys], Biografie

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
OSSOWSKA
M
ARIA
–
z domu Niedźwiedzka, urodzona 26 I 1896 w
Warszawie, zmarła 13 VIII 1974 w Warszawie.
Inspirowana lekturą książki E. Haeckla pt.
Zarys filozofii monistycznej
rozpoczęła w 1915 studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego.
Początkowo zainteresowania Ossowskiej skoncentrowane były wokół
zagadnień filozofii przyrody, jednakże dzięki uczestnictwu w zajęciach
prowadzonych przez J.Łukasiewicza, T.Kotarbińskiego i W.Tatarkiewicza w
swoich badaniach ukierunkowała się na studium problematyki semantycznej.
Podczas pobytu na Uniwersytecie Warszawskim zadebiutowała również w
pracy pisarskiej, jako recenzentka książki W.Tatarkiewicza
O bezwzględności
dobra
. Tuż po obronie rozprawy doktorskiej, której promotorem był
J.Łukasiewicz, wyjechała do Francji, aby kontynuować dalej naukę na
paryskiej Sorbonie. W tym czasie nawiązała listowny kontakt z B.Russellem.
Po powrocie do Polski w 1923 objęła stanowisko starszego asystenta na
Uniwersytecie Warszawskim. Oprócz pracy na uczelni Ossowska aktywnie
uczestniczyła również w działalności naukowej Warszawskiego Towarzystwa
Filozoficznego, Warszawskiego Instytutu Filozofii i Polskiego Towarzystwa
Psychologii. W 1924 wyszła za mąż za Stanisława Ossowskiego. Wspólnie
napisali i opublikowali w 1935 książkę:
Nauka o nauce
. W międzyczasie
Ossowska z sukcesem zakończyła przewód habilitacyjny. Lata 1933-1935
spędziła razem z mężem w Anglii na stypendium Kultury Narodowej. Pobyt w
Wielkiej Brytanii był dla niej okazją do uczestnictwa w seminarium
B.Malinowkiego i G.Moore’a. Dyskusje, jakie przeprowadziła z G.Moore’em
wytyczyły nowy kierunek jej badań. Od tej pory zainteresowania badawcze
Ossowskiej umiejscowione były przede wszystkim na gruncie problematyki
etycznej. W czasie II wojny światowej działalność naukowo-dydaktyczną
kontynuowała na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Podczas nazistowskiej
okupacji stolicy Polski brała czynny udział w pracach Rady Pomocy Żydom.
W 1944 wraz z mężem musiała opuścić Warszawę i ukryć się Legionowie. Po
odzyskaniu przez Polskę niepodległości dołączyła do grona wykładowców
Uniwersytetu Łódzkiego jako profesor, specjalnie dla niej utworzonej Katedry
Nauk o Moralności. Od 1948 aż do 1966 kierowała Katedrą Historii i Teorii
Moralności na Uniwersytecie Warszawskim. W wyniku działań politycznych
w 1952 odsunięto ją na cztery lata od pracy na uczelni. W 1960 zakończyła
Ossowska M.
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
kierowanie Zakładem Teorii i Historii Moralności w Instytucie Filozofii i
Socjologii Polskiej Akademii Nauk. W tym samym roku wygłosiła serię
wykładów w Bernard College, Columbia University w Nowym Jorku. Na
emeryturę przeszła w 1966, choć to nie było to równoznaczne ze
zrezygnowaniem przez nią z działalności naukowej. Rok później została
zaproszona na Uniwersytet Pensylwański, w Filadelfii, aby wygłosić cykl
odczytów na temat socjologii moralności. W 1973 dostała nagrodę państwową
I stopnia za całokształt osiągnięć naukowych.
Poglądy swoje przedstawiła w:
Motywy postępowania. Z zagadnień
psychologii moralności,
Warszawa 1949(wzn.1958);
Socjologia moralności.
Zarys zagadnień
, Warszawa 1963(wzn 1986);
Myśl moralna Oświecenia
angielskiego
, Warszawa 1966(wzn1996);
Normy moralne. Próba
systematyzacji
, Warszawa 1970 (wzn.1985); Ethos rycerski i jego odmiany,
Warszawa 1973(wzn1986); Social Determinants of Moral Ideas, Philadelphia
1970;
Podstawy nauki o moralności
, Warszawa 1957(wzn. Wrocław 1994);
Moralność mieszczańska
, Łódź 1956 (wzn.Wrocław 1985);
O człowieku,
moralności i nauce
, Miscellanea, Warszawa 1983.
Założenia:
Na całokształt działalności naukowo-dydaktycznej
Ossowskiej miało wpływ wiele czynników. Z pewnością największe piętno
odcisnął na niej okres, jaki spędziła na Uniwersytecie Warszawskim. Studiując
filozofię pod kierunkiem najznakomitszych przedstawicieli szkoły lwowsko-
warszawskiej przejęła od nich nie tylko zakres problematyki, którą się później
zajmowała, ale również i warsztat pracy naukowej. I choć odnosiła się
krytycznie do poglądów K.Twardowskiego, K.Frenkla, T.Kotarbińskiego i
W.Tatarkiewicza to przyswoiła sobie wiele z ich sposobu podejścia do nauki,
jako takiej. W ślad za swoimi nauczycielami z okresu studiów twierdziła, że w
filozofii trzeba zrezygnować z rozumowań prowadzonych w sposób nieścisły i
wieloznaczny; postulowała stosowanie w badaniach metody opisu
analitycznego oraz proponowała odejście od zagadnień, których nie można
jednoznacznie opracować. Ossowska czerpała również z metod badawczych
stosowanych na łamach funkcjonalizmu. Głównym przedstawicielem tego
nurtu, którego poglądy spotkały się z największym oddźwiękiem w twórczości
Ossowski był B.Malinowski. Przejęła od niego naukowe podejście do zjawisk
moralnych. Dzięki niemu zauważyła, że badania nad moralnością trzeba
Ossowska M.
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
prowadzić w ramach danej kultury i danego systemu wartości i w procesie
naukowej analizy tych zjawisk trzeba być otwartym na teorie antropologii
kulturowej, psychologii oraz na różne nurty filozofii moralnej. Świadomie
unikanie przez Ossowską rozstrzygnięcia dotyczące genezy norm moralnych
oraz preferowany przez nią relatywizm kulturowy również jest zapożyczeniem
z teorii funkcjonalizmu. We francuskiej szkole socjologicznej Ossowska
doceniała wkład E.Durkheima w rozwój naukowych badań nad moralnością.
Uznała za trafną i godną naśladowania proponowaną przez niego metodę
historyczno-porównawczą oraz analizę danych historycznych.
Omawiając źródła, z których Ossowska czerpała inspiracje do swoich
badań, należałoby wspomnieć jeszcze o jej powiązaniach z filozofią
marksistowską. Nastawienie do tego nurtu było różne i ulegało wyraźnym
fluktuacjom na kolejnych etapach kariery naukowej. Ossowska była
utwierdzona w przekonaniu o klasowym uwarunkowaniu moralności.
Stosowała zasadę historyczno-genetyczną oraz pojęcia wzorcowe
charakterystyczne dla myśli filozoficznej kontynuowanej w duchu K.Marksa i
F.Engelsa.
Poglądy.
Ossowska za główny cel swojej działalności naukowo-
dydaktycznej postawiła sobie stworzenie podstaw dla obiektywnych badań nad
moralnością. Na gruncie tradycyjnie uprawianej etyki, jej zdaniem,
niepotrzebnie łączy się w jedno: opisowe i normatywne podejście do zjawisk
moralnych. Rozróżnienie to stało się kryterium wyodrębnienia dwóch postaw
stosowanych w obszarze filozoficznych rozważaniach nad moralnością.
Pierwsze podejście charakteryzuje badacza moralności, który interesuje się
moralnością w sposób czysto faktyczny, opisowy. Drugie, natomiast dotyczy
etyka rozpatrującego moralność w kategoriach przyjętych przez siebie zasad i
reguł. Etyk, w rozumieniu Ossowskiej, poprzez poszukiwanie ogólnych,
obiektywnych i obowiązujących bez względu na uwarunkowania czasowo-
przestrzenne norm staje się również współautorem badanej moralności. Etyk
bowiem dołącza do grupy analizowanych przez siebie faktów moralnych
własne oceny i opinie.
Ossowska proponowała powołanie nowej dyscypliny mającej w sposób
ścisły i rzetelny badać zjawisko moralności. Podwaliny programowe,
nazwanej przez nią, nauki o moralności, zostały opracowane na przestrzeni
Ossowska M.
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
1933 i 1939, zaś ostateczny rezultat merytorycznych i metodologicznych
przemyśleń nad nową dziedziną Ossowska dała wyraz w książce:
Podstawy
nauki o moralności.
Nauka o moralności już w swoich założeniach nie była nauką
jednorodną. Miała opierać się na kilku filarach, które mogłyby udźwignąć
ciężar bogactwa problematyki moralnej. Były to: metodologia moralności,
psychologia moralności, socjologia moralności i historia moralności.
Nauka o moralności
Ossowska postulowała, że nauka o moralności ze
względu na specyfikę oraz wielowymiarowość przedmiotu, który chce badać,
powinna się posługiwać się paletą różnorodnych procedur badawczych.
Najważniejszą z nich była analityczna metoda badania języka ocen i norm
moralnych. Badacz moralności nie mógł, w przekonaniu Ossowskiej, w sposób
subiektywny decydować o zakresie pojęcia
moralność
. Prawo do arbitralności
w tym względzie przyznawała jedynie etykowi. Badacz moralności analizując
meandry język potocznego, zarówno tego pisanego jak i mówionego, miał
dotrzeć do najbardziej pierwotnych i utrwalonych w umyśle ludzi twierdzeń na
temat moralności. Następnie porównując obiegowe opinie o tym, co jest
uznawane za moralnie dobre i moralnie złe, miał wyróżnić najistotniejsze
elementy moralności. Efektem tak przeprowadzonej pracy powinno być
skonstruowanie analitycznej definicji moralności. Jednakże zastosowanie
proponowanej przez Ossowską metody do budowy definicji moralności
zakończyło się niepowodzeniem. Nie było to w jej odczuciu, wynikiem
ułomności procedur analitycznych, ale niespójnością z jaką badacz spotyka się
w samym zjawisku moralności.
Metodologia nauki o moralności
, obecność tego działu na terenie
nauki o moralności Ossowska usprawiedliwiała koniecznością uściślenia
terminologii używanej w naukowych rozważaniach nad moralnością. Refleksje
snute na gruncie metodologii nauki o moralności miały doprowadzić do
wyodrębnienia swoistych właściwości ocen i norm uznawanych za moralne.
Ossowska przyrównała ten proces do czynności wyłuskiwania, ponieważ
podobnie jak wyłuskiwaniu tak i próbie ustalenia ścisłej definicji moralności
towarzyszy trud i konieczność dotarcia do warstwy istotnej i wartościowej
poprzez odrzucenie tego, co zbędne i niepotrzebne.
Ossowska M.
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
Psychologia moralności,
ta część nauki o moralności, która miała
dokonać analizy faktu moralnego na płaszczyźnie indywidualnych procesów
dokonujących się w psychice człowieka. Ossowska wychodziła z założenia,
żeby zrozumieć w pełni czym jest faktycznie moralność, trzeba przyjrzeć się
mechanizmom zachodzącym w strukturze osobowościowej jednostki kierującej
się danymi kryteriami moralnymi. Ze względu na bogactwo materiału, którym
zajmuje się ten dział wyodrębniono dodatkowo poszczególne subdyscypliny:
1)psychologia oceniania, bada przyczyny i okoliczności powstawania ocen
moralnych; 2)psychologia postępowania, analizuje motywy dominujące w
ludzkim postępowaniu, (rozważania nad naturą ludzką); 3)dział zajmujący się
analizą przeżyć specyficznych dla sfery moralnej, takich jak: poczucie
moralne, poczucie powinności, wyrzuty sumienia; 4)dział omawiający sferę
przeżyć: miłość, zawiść, zazdrość, współczucie; 5)psychogeneza moralności,
interesuje się zarówno pierwszymi przejawami reakcji moralnych u dziecka jak
i rozwojem moralnym człowieka na przestrzeni całego jego życia; 6) typologia
moralności, zajmuje się kategoryzacją ludzi ze względu na dominującą u
człowieka postawę moralną(np.człowiek z zasada); 7)dział zajmujący się
badaniem zjawisk patologicznych.
Socjologia moralności,
w rozumieniu Ossowskiej, jest kolejnym
niezbędnym ogniwem do obiektywnego przedstawienia zjawiska moralności.
Nauka ta zajmować się miała badaniem funkcjonowania faktu moralnego w
przestrzeni społecznych interakcji. W ramach tego działu zajmowano się na
przykład środowiskowym zróżnicowaniem moralności. Ossowska wskazywała
na to, że normy i oceny moralne są nie tylko uwarunkowane kontekstem
klasowym, ale i środowiskowym. Socjologia moralności interesuję się zarówno
typologią wartości jak i ich przyczynami, zwraca również uwagę na korelację
pomiędzy preferencją pewnych poglądów moralnych a uwarunkowaniami
kulturowymi i zjawiskami geograficzno-demograficznymi.
Historia moralności,
zdaniem Ossowskiej, jest fundamentem wiedzy o
rozwoju form twierdzeń i zachowań moralnych. Celem dociekań tej dziedziny,
nie było tylko historyczne zestawienie poglądów etycznych, ale ich
uporządkowanie i opisanie za pomocą odpowiednich narzędzi
metodologicznych. Przedmiotem badań było dotarcie do obiegowych opinii i
sposobów zachowań charakterystycznych dla różnych grup społecznych
Ossowska M.
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Rutkowska-Hajduk Joanna - Ossowska Maria [życiorys], Biografie

Tematy