Rosławski A., Książki fizjoterapia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->(ZJOTERAPIODDECHOWAWYDAWNICTWO A W F WE WROCŁAWIUSpis treściOD AUTORÓW ......5WYBRANE ZAGADNIENIA Z FIZJOLOGII 1 PATOFIZJOLOGII UKŁADU ODDECHOWEGO ............... 71. Zaburzenia regulacji oddy ch an ia.........................................................................................................72. Zaburzenia wentylacji p łu c ......................82.1. Objętości p łu c .......................................................................... ................................................... 112.2. Pojemności płuc .......................................................................... .............................................. 112.3. Postać ograniczająca zaburzeń wentylacji płuc .................................................................... 122.4. Postać zaporowa zaburzeń wentylacji p łu c ........................................................................... 132.5. Postać mieszana zaburzeń wentylacji płuc ........................................................................... 133. Zaburzenia przepływu krwi przez naczynia włosowate p łu c ..................................................... 134. Zaburzenia stosunku wentylacji pęcherzykowejdo przepływu krwi przez naczynia włosowate płuc .......................................145. Zaburzenia dyfuzji gazów ................................................................................................................ 146. Niewydolność o d d ech o w a................................................................15WPŁYW WYSIŁKU FIZYCZNEGO NA CZYNNOŚĆ UKŁADU ODDECHOWEGO................................. 171. Zmiany czynności układu oddechowego podczas wysiłku fizycznego .................................... 172. Wpływ systematycznego wysiłku fizycznego na czynnośćukładu oddechowego u osób zdrowych ....................................................................................... 193. Wpływ wysiłku fizycznego na czynność układu oddechowegou chorych na przewlekłe choroby p ł u c .................................. ..;...................................................... 20CEL I ZASADY STOSOWANIA FIZJOTERAPII ODDECHOWEJW ZABURZENIACH CZYNNOŚCI PŁUC..................................................................................................... 221. Ćwiczenia o d d ech o w e .........................................................................................................................222. Fizykoterapia i masaż leczniczy ........................................................................................................262.1. Przykłady fizjoterapii w wybranych chorobach układu oddechow ego.............................. 28PODSTAWOWE METODY BADANIA UKŁADU ODDECHOWEGO........................................................ 301. Badanie po d m io tow e.................301.1. Dolegliwości ze strony układu o d d ech o w eg o ........................................................................302. Badanie przed m iotow e..........................313. Badania pom ocnicze......................................33PRÓBY CZYNNOŚCIOWE UKŁADU ODDECHOWEGO ........................................................................... 351. Badania spirometryczne i spirograficzne.........................................................................352. Badania gazometryczne krwi tętniczej ........................ ...................................................403. Próby wysiłkowe .............................................., ...........................................................................41FIZJOTERAPIA W CHOROBACH UKŁADU ODDECHOWEGO ............................................................... 431. Przewlekłe zapalenie o sk rz e li.......................................................................431.1. Leczenie przewlekłego zapalenia oskrzeli .................................441.1.1. Leczenie farmakologiczne ................................................................................441.1.2. Pozycje drenażowe ............................................................451.1.3. Skuteczny k a s z e l.............................................................................................471.1.4. Oklcpywanie i masaż mięśni klatki piersiowej ..........................................................482. Rozstrzenie oskrzeli ..................................................502.1. Leczenie rozstrzeni oskrzeli ......................................................................................522.1.1. Leczenie farm akologiczne......................................522.1.2. Pozycje d re n a ż o w e..........................................................................................................522.1.3. Kinezyterapia od d ech o w a.............................................................................................. 582.1.4. Ćwiczenia ogólnie uspraw niające........................................................582.1.5. Zajęcia sportow o-rekreacyjne........................................................................................58Od autorówW obecnym wydaniu naszego podręcznika poszerzono treść niektórychrozdziałów i usunięto usterki zauważone w tekście drugiego wydania.Używane w naszym opracowaniu określenie „fizjoterapia oddechowa” oznacza ćwiczenia oddechowe, zabiegi fizykalne, masaż leczniczy oraz inne zabiegistosowane w zaburzeniach czynności układu oddechowego.Fizjoterapia oddechowa odgrywa bardzo ważną rolę w leczeniu chorób płuc,w zapobieganiu i leczeniu płucnych powikłań pooperacyjnych oraz zmianw układzie oddechowym w przebiegu leczenia chorób nowotworowych. Dlatego fizjoterapeuta powinien zapoznać się dokładnie z powyższym zagadnieniem. Brakuje jednak u nas podręczników z fizjoterapii oddechowej, opracowanych specjalnie dla studentów wydziału fizjoterapii ruchowej w akademiachwychowania fizycznego. Dlatego w naszym opracowaniu uwzględniono wiadomości niezbędne dla zrozumienia celu i konieczności stosowania fizjoterapiioddechowej w różnych działach medycyny.Omawiając poszczególne jednostki chorobowe przytoczono podstawowewiadomości dotyczące ich etiologii, patogenezy i kliniki, szczegółowo omówiono natomiast metody stosowane w fizjoterapii oddechowej. Leczenie farmakologiczne i psychoterapię przedstawiono w dużym skrócie z uwagi naprzeznaczenie książki.Fizjoterapia oddechowa w chirurgii i onkologii została w tym podręcznikupo raz pierwszy w naszym piśmiennictwie tak dokładnie i obszernie przedstawiona.Objaśnienia skrótów:kg - kończyna górnakd - kończyna dolnakkg - kończyny górnekkd - kończyny dolneAdam RosławskiWybrane zagadnieniaz fizjologii i patofizjologiiukładu oddechowegoPierwszy etap oddychania, to jest wymiany tlenu i dwutlenku węgla międzypowietrzem atmosferycznym a krwią naczyń włosowatych płuc, zwany jestoddychaniem zewnętrznym. Prawidłowy przebieg wymiany gazów na tymetapie zależy od sprawności mechanizmów wentylacji i krążenia płucnego.Oddychanie jest czynnością w znacznym stopniu autonomiczną, sterowanąprzez zespoloną czynność ośrodka oddechowego, wielu pięter ośrodkowegoukładu nerwowego i przez obwody układu nerwowego. Na czynność tegozłożonego układu regulacyjnego - sprzężonego zwrotnie z mięśniami prążkowanymi i gładkimi - wpływają również bodźce działające przez receptoryobwodowe znajdujące się w zatoce szyjnej, łuku aorty, w błonie śluzowejdróg oddechowych, w płucach i skórze oraz zmiany składu chemicznego łowi,a przede wszystkim zmiany zawartości dwutlenku węgla we krwi. Zadaniemtego układu regulacyjnego jest koordynacja czynności wentylacyjnej płuc i krążenia płucnego oraz dostosowywanie ich do aktualnych potrzeb ustroju.Upośledzenie czynności układu oddechowego powstaje na skutek zaburzeń:- regulacji oddychania,- wentylacji pęcherzykowej ( VA),- stałego przepływu krwi przez naczynia włosowate płuc ( Qc),- stosunku wentylacji pęcherzykowej do przepływu krwi przez naczyniawłosowate płuc ( VA/Q c),- dyfuzji gazów.Obserwujemy wówczas pogłębione, nasilone oddychanie, którego celem jestwyrównanie kwasicy przez zwiększone wydalanie dwutlenku węgla. Obniżenie pobudliwości ośrodka oddechowego ma miejsce w niedotlenieniu mózgu,w zatruciu niektórymi lekami, na przykład morfiną, barbituranami, w czasieogólnej narkozy. Zaburzenia oddychania mogą być również spowodowaneczynnikami psychogennymi. Należy tu dowolna hiperwentylacja doprowadzająca do napadu tężyczki na skutek utraty dużej ilości dwutlenku węgla i wtórnej zasadowicy (tężyczka hiperwentylacyjna).Zaburzenia nerwowej regulacji oddychania wyrażają się również w takzwanych odruchach obronnych. Kichanie powstaje w wyniku podrażnienia receptorów błony śluzowej nosa środkami chemicznymi, pyłkami, nagromadzonąw nosie wydzieliną. Po głębokim wdechu następuje gwałtowny wydech przezjamę nosową, przez co zostaje ona mechanicznie oczyszczona. Występująceniekiedy napadowe kichanie, trwające przez dłuższy czas, może spowodowaćduże zaburzenia oddychania.Kaszel powstaje przy podrażnieniu receptorów błony śluzowej krtani,tchawicy i oskrzeli. Po głębokim wdechu następuje nagły wydech przy zamkniętej głośni wywołujący gwałtowny wzrost ciśnienia powietrza w płucach, którewydostaje się na zewnątrz otwierając głośnię. Powstaje wówczas charakterystyczny dla kaszlu dźwięk. Podczas kaszlu zostają wykrztuszone substancjedrażniące lub wydzielina. Długotrwały kaszel sprzyja powstawaniu rozedmypłuc, odmy opłucnej, pękaniu zmienionych chorobowo naczyń krwionośnychz następowym krwotokiem płucnym lub mózgowym. Kaszel wpływa równieżniekorzystnie na czynność układu krążenia. Wzrost ciśnienia w klatce piersiowej podczas kaszlu upośledza wypełnianie się krwią prawego przedsionka,co jest przyczyną zastoju krwi w żyłach dużego krążenia. Podczas kaszlu powstaje ucisk na naczynia płucne i wzrost oporów w krążeniu płucnym obciążający prawą komorę.Zatrzymanie oddechu występuje jako odruch obronny w przypadku zadziałania substancji wydzielających silną, nieprzyjemną woń, jak na przykład siarkowodór.1. Zaburzenia regulacji oddychaniaDo zaburzeń regulacji oddychania zaliczamy stany nadmiernego pobudzenia lub obniżonej pobudliwości ośrodka oddechowego oraz tak zwane odruchyobronne, jak kichanie, kaszel czy zatrzymanie oddechu. Nadmierne pobudzenieośrodka oddechowego występuje na skutek zaburzeń metabolicznych, na przykład w cukrzycy i mocznicy, doprowadzających do kwasicy metabolicznej.72. Zaburzenia wentylacji płucNa czynność wentylacyjną składa się ruch powietrza w drogach oddechowych (wentylacja przestrzeni martwej) oraz rozdział powietrza w pęcherzykachpłucnych, w których odbywa się wymiana gazów (wentylacja pęcherzykowa).W czasie ruchów oddechowych klatka piersiowa działa jak pompa - przedewszystkim ssąca - wspólna dla układu oddechowego i krążenia. Zmiany ciśnie8nia powodują przedostawanie się powietrza do płuc w czasie wdechu i wydostawanie się z płuc na zewnątrz w czasie wydechu, ułatwiają również napływkiwi żylnej do serca oraz przepływ krwi przez naczynia niskociśnieniowegokrążenia płucnego.Praca mięśni oddechowych polega na pokonaniu w czasie wentylacji siłprzeciwstawiających się zmianie objętości płuc. Zaliczamy do nich tak zwaneopory nieelastyczne stwarzane przez tarcie tkanek klatki piersiowej i płuc,bezwładność tkanek oraz przepływ gazów w drogach oddechowych.Klatka piersiowa i płuca - będące strukturami elastycznymi - zachowują sięjak sprężyna, to jest ulegają rozciąganiu pod wpływem skurczu mięśni wdechowych, a po ustąpieniu skurczu tych mięśni wracają do stanu wyjściowego.Siły elastyczne płuc są skierowane przeciwstawnie do sił elastycznych klatkipiersiowej.Ruchy oddechowe klatki piersiowej powodują zmiany panującego w niejciśnienia (w jam ie opłucnej) potrzebnego do pokonania oporów elastycznychpłuc oraz ciśnienia śródpłucnego (w drogach oddechowych) potrzebnego dopokonania oporów nieelastycznych dróg oddechowych. Ciśnienie w opłucnejjest zawsze niższe od atmosferycznego. W czasie wdechu staje się ono bardziejujemne, a w czasie wydechu mniej (rys.1).Ciśnienie śródpłucne jest w przerwie między oddechami równe ciśnieniu atmosferycznemu. W czasie wdechu klatka piersiowa poszerza się, copowoduje zwiększenie się objętości płuc i stopniowe obniżanie się ciśnieniaśródpłucnego w stosunku do atmosferycznego, dzięki czemu powietrze wpływado płuc. Na szczycie wdechu ciśnienie śródpłucne staje się wyższe od atmosferycznego, dzięki czemu powietrze zostaje wydalone z płuc.Wdech jest aktem czynnym, powodowanym pracą mięśni wdechowych.Ruch dolnych żeber (od VII do X) poszerza klatkę piersiową i unosi jąw górę, natomiast ruch górnych żeber (od Ii do VI) wysuwa mostek do przodui w górę. Najbardziej rozszerzają się dolne partie płuc, najmniej śródpiersiowe,przykręgosłupowc oraz szczyty płuc.Przy wykonywaniu spokojnego wdechu biorą udział mięśnie wdechowewłaściwe, to jest przepona, będąca najważniejszym mięśniem wdechowym,oraz mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne. W czasie wdechu kopuła przeponyobniża się i uciska trzewia jamy brzusznej, przesuwając je ku dołowi. Skurczprzepony unosi żebra, do których się ona przyczepia, co powoduje wysunięciemostka do przodu i w górę. Prawidłową czynność przepony warunkują silnemięśnie brzucha oraz różnica ciśnień między jam ą brzuszną a jam ą klatkipiersiowej, ułatwiająca unoszenie się kopuły przepony ku górze w czasiewydechu.Przy nasilonym, względnie utrudnionym wdechu biorą udział mięśniewdechowe pomocnicze, zwane również rezerwowymi lub wspomagającymi.Podczas utrudnionego wdechu najpierw podejmują pracę mięśnie pochyłe,a w miarę potrzeby również mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe. Bardzonasilona hiperwentylacja (tj. znaczne przyspieszenie i pogłębienie oddechówzależne od woli) wymaga ponadto włączenia innych mięśni, jak: mięsień zębaty tylny górny, zębaty przedni, podobojczykowy, piersiowy mniejszy, czworoboczny (część górna), równolcgłoboczny, dźwigacz łopatki, prostownikgrzbietu, najszerszy grzbietu. Spośród wymienionych mięśni mięsień piersiowymniejszy, podobojczykowy, zębaty przedni, czworoboczny, równolcgłoboczny,dźwigacz łopatki i najszerszy grzbietu działają jako pomocnicze mięśniewdechowe wówczas, kiedy obręcz kończyn górnych jest ustabilizowana.Mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe pracują wydatnie tylko przy ustabilizowanej głowie i kręgosłupie szyjnym, unosząc mostek, a wraz z nim klatkępiersiową.Spokojny wydech jest aktem biernym, rozpoczynającym się po ustąpieniuskurczu mięśni wdechowych i przebiegającym na skutek wyzwalania sięenergii elastycznej płuc i klatki piersiowej nagromadzonej w czasie wdechu.Nasilony lub utrudniony wydech wymaga natomiast użycia siły mięśni wydechowych właściwych, to jest międzyżebrowych wewnętrznych oraz wydechowych pomocniczych, do których zaliczamy mięśnie: prosty brzucha, skośnybrzucha wewnętrzny i zewnętrzny, poprzeczny brzucha, czworoboczny lędźwioraz inne - mięsień poprzeczny klatki piersiowej, zębaty tylny dolny, zębatyprzedni, najszerszy grzbietu.Rysunek 1.Wahania ciśnienia wewnątrzpłucnego(1) i w jamie opłucnej (II) w czasie wdechu i wydechu.10Wentylacją płuc dzielimy na wentylacją anatomicznej przestrzeni bezużytecznej, którą stanowi powietrze wypełniające tchawicą i oskrzela (a wiąc niedocierające do pęcherzyków płucnych) oraz na wentylacją pęcherzykową, tojest tę ilość powietrza, która bierze udział w wymianie gazów wentylując pęcherzyki płucne o prawidłowym przepływie krwi.Ilość powietrza znajdującego się w płucach dzielimy na objętości i pojemności, których wielkość zmienia się w różnych stanach patologicznych. Podstawową, niepodzielną składową całkowitej ilości powietrza znajdującego sięw płucach jest objętość{volume).Jednostką miary objętości jest mililitr. Dwielub więcej objętości tworzą pojemność(capacity).3. Czynnościowa pojemność zalegająca (FRC -functional residual capacity)jest sumą objętości wydechowej zapasowej i objętości zalegającej (FRC == ERV + RV), czyli jest to ilość powietrza znajdującego się w płucachw chwili zakończenia spokojnego wydechu.4. Całkowita pojemność płuc (TLC -total lung capacity)jest sumą wszystkich czterech objętości (TLC = TV + IRV + ERV + RV), czyli jest to ilośćpowietrza znajdująca się w płucach na szczycie najgłębszego wdechu.Schemat prawidłowego spirogramu przedstawiono na rysunku2.*2 .1. Objętości płuc1. Objętość oddechowa (TV -tidal volume)to objętość powietrza wdychanego i wydychanego podczas jednego spokojnego cyklu oddechowego.2. Objętość wdechowa zapasowa (IRV -inspiratory reserve volume)to objętość powietrza, którą badany może wprowadzić do płuc w czasie maksymalnego wdechu, mierzona od szczytu spokojnego wdechu do szczytumaksymalnego wdechu.3. Objętość wydechowa zapasowa (ERV -expiratory reserve volume)to objętość powietrza, którą badany wydycha z płuc w czasie maksymalnegowydechu, mierzona od szczytu spokojnego wydechu do szczytu maksymalnego wydechu.4. Objętość zalegająca (RV -residual volume)to objętość powietrza, którapozostaje w płucach po najgłębszym wydechu. Wielkość jej wynosi około25% całkowitej pojemności płuc.i2.2. Pojemności płuc1. Pojemność życiowa płuc (VC -vital capacity) jestsumą objętości oddechowej, wdechowej zapasowej i wydechowej zapasowej (VC = TV + IRV ++ ERV), czyli odpowiada ilości powietrza, która jest wydalana z płuc w czasie maksymalnego wydechu poprzedzonego maksymalnym wdechem (ok.75% całkowitej pojemności płuc).2. Pojemność wdechowa (IC -inspiratory capacity)jest sumą objętościoddechowej i wdechowej zapasowej (IC = TV + IRV), czyli odpowiadailości powietrza wprowadzonego do płuc w czasie maksymalnego wdechu,licząc od szczytu spokojnego wydechu.2.3. Postać ograniczająca zaburzeń wentylacji płucPostać ograniczająca (restrykcyjna) zaburzeń wentylacji płuc charakteryzuje się tym, że zdolność rozszerzania się płuc jest zmniejszona, natomiastdrożność oskrzeli - prawidłowa. Ta postać wentylacji powstaje w następstwie:zmian .włóknistych .w..płucach (marskość płuca, śródmiąższowe zwłóknienia),nacieków zapalnych, rozległych zrostów opłucnej, dużej ilości płynu w jam ieopłucnej, odmy opłucnej, zwłaszcza zastawkowej, chorób i dysfunkcji mięśnioddechowych, chorób ograniczających mchy klatki piersiowej, zniekształceńklatki piersiowej, dużej otyłości.12całkowitapojemnośćpłuczalegającapojemnośćzalegającaR ysunek 2.I|Schemat prawidłowego spirogramu.Wyróżniamy trzy postacie zaburzeń wentylacji płuc:- ograniczającą (restrykcyjną),- zaporową (obturacyjną),- mieszaną.11 [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Rosławski A., Książki fizjoterapia

Tematy